Czas pracy ciężarnej
Czas pracy pracującej w ciąży nie może przekraczać 8 godzin. Kobieta w ciąży zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy.
Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Ciężarnej nie wolno także bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy.
Zgodnie z kodeksem pracy pracodawca zatrudniający ciężarną w porze nocnej jest obowiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy, której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej.
W razie braku takich możliwości pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. W okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy ciężarna zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia. W razie gdy zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy.
Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy do innej pracy, skrócenie jej czasu pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodawca jest obowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wymiarze czasu pracy określonych w umowie o pracę.
Prace uciążliwe, niebezpieczne lub szkodliwe
Kobiety w ciąży i kobiety karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią (stanowi tak art. 176 § 1 kodeksu pracy).
Szczegółowy wykaz prac, których ciężarna nie może wykonywać, zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią.
Wśród prac zakazanych dla ciężarnych znalazły się m.in. prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów.
Zaliczono tutaj m.in. (lista niepełna):
- ręczne przetaczanie i wtaczanie przedmiotów o kształtach okrągłych oraz udział w zespołowym przemieszczaniu przedmiotów;
- ręczne przenoszenie materiałów ciekłych - gorących, żrących lub o właściwościach szkodliwych dla zdrowia;
- przewożenie ładunków na wózku jednokołowym (taczce) i wózku wielokołowym poruszanym ręcznie;
- prace w pozycji wymuszonej;
- prace w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej, przy czym czas spędzony w pozycji stojącej nie może jednorazowo przekraczać 15 minut, po którym to czasie powinna nastąpić 15-minutowa przerwa;
- prace na stanowiskach z monitorami ekranowymi - w łącznym czasie przekraczającym 8 godzin na dobę, przy czym czas spędzony przy obsłudze monitora ekranowego nie może jednorazowo przekraczać 50 minut, po którym to czasie powinna nastąpić co najmniej 10-minutowa przerwa, wliczana do czasu pracy.
Ponadto do prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży zalicza się również:
- prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym;
- prace w narażeniu na hałas lub drgania;
- prace narażające na działanie pola elektromagnetycznego o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz oraz promieniowania jonizującego;
- prace w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu;
- prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi;
- prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych;
- prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi lub psychicznymi (do tej kategorii zaliczono prace w wykopach oraz w zbiornikach i kanałach; pod ziemią we wszelkiego rodzaju kopalniach; w wymuszonym rytmie pracy (na przykład przy taśmie; inne prace stwarzające ryzyko ciężkiego urazu fizycznego lub psychicznego, w tym gaszenie pożarów, udział w akcjach ratownictwa chemicznego, usuwanie skutków awarii, prace z materiałami wybuchowymi, prace przy uboju zwierząt hodowlanych oraz obsłudze rozpłodników, a także praca na wysokości - poza stałymi galeriami, pomostami, podestami i innymi stałymi podwyższeniami, posiadającymi pełne zabezpieczenie przed upadkiem z wysokości (bez potrzeby stosowania środków ochrony indywidualnej przed upadkiem, oraz wchodzenie i schodzenie po drabinach i klamrach.
Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży (lub karmiącą dziecko piersią) przy pracy uciążliwej, niebezpiecznej lub szkodliwej ma obowiązek przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy (stanowi tak art. 179 § 1).
Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę
W art. 177 kodeks pracy stanowi, że: pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Tego typu ochrona nie dotyczy pracownicy w okresie próbnym, który nie przekracza jednego miesiąca. W przypadku umowy o pracę zawartej na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, umowa taka ulega przedłużeniu do dnia porodu (zasada ta nie dotyczy umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy).
Zgodnie z przepisem kodeksu pracy (art. 177 § 4 k.p.) rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Badania lekarskie w czasie pracy
Kobieta w ciąży powinna wykonać szereg badań lekarskich. Jeśli zlecone przez lekarza badanie ma związek z ciążą i nie może być wykonane poza czasem pracy - wówczas pracodawca jest zobowiązany zwolnić od pracy podwładną na czas konieczny do przeprowadzenia badania (w tym: dojazd, badanie oraz inne czynności konieczne). Co istotne za czas takiego zwolnienia od pracy przysługuje kobiecie wynagrodzenie w pełnej wysokości (zwolnienie od pracy w celu wykonania koniecznego badania nie uszczupla pensji).