Polski rząd nie ma obowiązku wypłacać im odszkodowania – uznał Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Na podstawie ustawy o nacjonalizacji przemysłu z 1946 r. w ręce państwa trafiły m.in. Lubelska Fabryka Maszyn i Narzędzi Rolniczych „Plon” oraz Przedsiębiorstwo Naftowe OTERNA (dziś są to spółki z o.o.). Zgodnie z przepisami właściciele przejętych po wojnie firm mieli uzyskać odszkodowanie, którego wysokość ustalałyby specjalne komisje na podstawie rozporządzenia. Problem w tym, że aktu wykonawczego do ustawy nigdy nie wydano.
Od końca lat 90. spadkobiercy, byli udziałowcy upaństwowionych firm lub ich kuratorzy próbowali ubiegać się o unieważnienie decyzji nacjonalizacyjnych przez ministra gospodarki. Ten twierdził jednak, że podjęto je zgodnie z prawem (przede wszystkim firmy spełniały ustawowy wymóg zatrudnienia co najmniej 50 osób w trakcie jednej zmiany). Kolejnym krokiem była skarga do sądu administracyjnego. Zarówno pierwsza, jak i druga instancja potwierdzały jednak decyzję ministra, podkreślając, że brak wypłaty odszkodowania nie oznacza, że nacjonalizacja jest nieważna. Niektórzy spadkobiercy usiłowali też dochodzić rekompensaty za zaniechanie legislacyjne przed sądami powszechnymi w oparciu o art. 77 konstytucji (prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej) oraz art. 4171 kodeksu cywilnego (szkoda wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego). Sądy uznawały jednak, że Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności cywilnej za zdarzenia, które miały miejsce przed wejściem w życie konstytucji z 1997 r. i art. 4171 k.c. (nowela z 2004 r.).
Następcy prawni upaństwowionych przedsiębiorstw złożyli w końcu skargę do trybunału w Strasburgu, powołując się na naruszenie protokołu dodatkowego do konwencji dotyczącego ochrony własności. W szczególności domagali się odszkodowania, którego wypłacie stanęło na przeszkodzie zaniechanie legislacyjne. Sędziowie strasburscy przyznali jednak rację polskiemu rządowi i podkreślili, że Sąd Najwyższy oraz Trybunał Konstytucyjny odrzuciły prawo do rekompensaty za niewydanie aktu normatywnego na podstawie ustawy nacjonalizacyjnej z 1946 r.
ORZECZNICTWO
Decyzja ETPC z 26 października 2017 r., skargi nr 1680/08, 3117/08 i 46309/13.