Umowę o patronacie i zatrudnieniu na zasadach wolontariatu, nawet jeżeli nie podlegałaby opodatkowaniu, trzeba zgłosić do urzędu skarbowego.



Sprawa dotyczyła prawniczki, która złożyła do Okręgowej Rady Adwokackiej we Wrocławiu wniosek o wpis na listę adwokatów. Powołała się na art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b) ustawy – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 635 ze zm., dalej: p.a.), który umożliwia dokonanie wpisu bez konieczności odbycia aplikacji adwokackiej i zdania egzaminu końcowego. Jest jednak warunek, że dana osoba w ciągu pięciu lat przed złożeniem takiego wniosku, łącznie przez co najmniej trzy lata, pracowała w kancelarii adwokackiej i wykonywała wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego. Art. 68 ust. 3 p.a. określa, że do wniosku o wpis na listę adwokatów należy w takim przypadku dołączyć umowę o pracę wraz z dokumentami lub zaświadczeniami od pracodawcy określającymi zakres obowiązków lub umowy cywilnoprawne wraz z oświadczeniem o złożeniu deklaracji do właściwego urzędu skarbowego oraz zapłaceniu podatku wynikającego z tytułu tych umów. Tu powstał problem.
Prawniczka dołączyła do wniosku notarialnie poświadczoną kopię umowy o patronacie i zatrudnieniu na zasadach wolontariatu zawartej z kancelarią adwokacką na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze godzin, bez wynagrodzenia, w zamian za umożliwienie praktycznego szkolenia i odbywania praktyki związanej bezpośrednio ze świadczeniem pomocy prawnej przez patrona. Adwokat zaś wystawił zaświadczenie o wykonywaniu przez nią czynności wymagających wiedzy prawniczej i bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej na podstawie umowy cywilnoprawnej oraz oświadczenie o zwolnieniu umowy o wolontariacie z wszelkich opłat skarbowych i podatków. ORA we Wrocławiu odmówiła wpisania kandydatki na listę adwokatów, uznając, że wymóg legitymowania się odpowiednią praktyką w zawodzie jest spełniony wówczas, gdy praktyka ta ma charakter odpłatny, a umowa została zgłoszona w drodze deklaracji do właściwego urzędu skarbowego i odprowadzono od niej należny podatek. Na skutek odwołania prawniczki sprawa trafiła do Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, które utrzymało tę uchwałę w mocy. Prawniczka wniosła więc odwołanie do ministra sprawiedliwości, który uchylił obie korporacyjne uchwały i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez ORA. Wskazał, że ustawodawca w spornym przepisie nie przesądził o tym, czy umowy muszą mieć charakter odpłatny.
Prezydium NRA wniosło skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Sąd uchylił decyzję ministra. Wyjaśnił, że minister nie wykazał, jakiego rodzaju umowa zwalniałaby od opodatkowania. Sąd wskazał przy tym, że prawniczka sama podjęła decyzję o nieprzedstawieniu zawartej z adwokatem umowy urzędowi skarbowemu, co według sądu miało wpływ na ocenę tej umowy w kontekście spełnienia warunków przepisów p.a. Minister wniósł skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę (wyrok NSA z 29 sierpnia 2017 r., sygn. akt II GSK 3165/15). Wskazał, że w art. 66 p.a. ustawodawca przewidział zwolnienie z wymogu odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu przez osoby, które spełniają określone tam przesłanki. Analiza tego przepisu wskazuje, że z wymogu uzyskania wykształcenia zawodowego (odbycia aplikacji i zdania egzaminu) zostały zwolnione osoby legitymujące się odpowiednio wysokim poziomem wiedzy prawniczej oraz zdobytym stosownym doświadczeniem zawodowym. NSA wskazał, że jednym z wymaganych dokumentów, do złożenia których ustawodawca zobowiązał osoby wnioskujące na tej podstawie o wpis na listę adwokatów, jest zgodnie z art. 68 p.a. umowa o pracę wraz z dokumentami określającymi zakres obowiązków lub umowy cywilnoprawne wraz z oświadczeniem o złożeniu deklaracji do urzędu skarbowego oraz zapłaceniu podatku wynikającego z tytułu tych umów. NSA podkreślił, że obowiązek ten jest wyraźnie skierowany do osób korzystających z przywileju w postaci zwolnienia z obowiązku odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu. W tym stanie rzeczy art. 66 ust. 1 p.a. określa warunki zwolnienia z obowiązku odbycia aplikacji i złożenia egzaminu, a dla dokonania wpisu na listę adwokatów konieczne jest złożenie wniosku wraz z dokumentami, których katalog został szczegółowo podany w art. 68. Innymi słowy osoba ubiegająca się o wpis na listę adwokatów bez konieczności odbycia aplikacji i zdania egzaminu ma ustawowo określony obowiązek wykazania przesłanek do tego uprawnienia. Braki w dokumentach nie dają podstaw do uznania, że osoba występująca o wpis wykazała, że te przesłanki wypełnia. Wymagane dokumenty dają organom samorządu adwokackiego możliwość zweryfikowania spełnienia przez wnioskodawcę opisanych wyżej przesłanek. Tak więc sytuacja, w której strona składając wniosek o wpis na listę adwokatów, załącza do wniosku umowę cywilnoprawną bez oświadczenia o złożeniu deklaracji do urzędu skarbowego oraz zapłaceniu podatku wynikającego z takiej umowy, nie odpowiada wymogom, jakie zostały nałożone przez ustawodawcę. Jednocześnie charakter umowy cywilnoprawnej, zwłaszcza to, że była umową o patronacie i zatrudnieniu na zasadach wolontariatu, sam przez się nie stanowi podstawy do uchylenia się przez wnioskodawcę od złożenia deklaracji do urzędu skarbowego oraz zapłacenia podatku wynikającego z takiej umowy. Okoliczność, że umowa zawarta przez wnioskodawczynię z adwokatem może nie podlegać opodatkowaniu, nie jest przesłanką zwalniającą z tego obowiązku. Jak bowiem trafnie zauważył sąd I instancji, niepodleganie opodatkowaniu jest czym innym niż zerowa stawka podatku.

KOMENTARZ

Radosław Baszuk, adwokat

Podstawową drogą dojścia do zawodu adwokata jest odbycie aplikacji i złożenie egzaminu zawodowego. Inne możliwości uzyskania wpisu na listę mają charakter subsydiarny, a przewidziane ustawą wymagania powinny być interpretowane ściśle. Osoba, o której mowa w wyroku, winna wykazać, że w przewidzianym w ustawie czasie wykonywała w kancelarii adwokackiej wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej. Ustawa przewiduje obowiązek dołączenia do wniosku umowy cywilnoprawnej wraz z oświadczeniem o złożeniu deklaracji do urzędu skarbowego oraz zapłaceniu podatku. ORA nie miała racji, twierdząc że wymóg odpowiedniej praktyki jest spełniony tylko wtedy, gdy praktyka ta ma charakter odpłatny, a od umowy odprowadzony został należny podatek. Rację miał jednak Naczelny Sąd Administracyjny, zauważając, że umowa cywilnoprawna bez oświadczenia o złożeniu deklaracji oraz o zapłaceniu podatku nie odpowiada wymogom, zaś to, że mogła nie podlegać opodatkowaniu, nie jest przesłanką zwalniającą z tego obowiązku.
Wymóg złożenia tych dokumentów nie służy bowiem kontroli obowiązku podatkowego, lecz weryfikacji przesłanek wpisu na listę adwokatów bez konieczności odbycia aplikacji i złożenia egzaminu zawodowego. Chodzi o weryfikację rzeczywistego charakteru pracy w kancelarii i wykonywania wymagających wiedzy prawniczej czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej.