Po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód lub po orzeczeniu separacji ustaje ustawowa wspólność majątkowa małżeńska, a między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Majątek wspólny mogą podzielić dobrowolnie albo na wniosek jednego z małżonków orzeknie opodziale sąd.
Orzeczenie rozwodu lub separacji przez sąd ma istotny wpływ na stosunki majątkowe między eksmałżonkami lub między mężem a żoną, którzy pozostają w separacji. Między małżonkami powstaje wówczas rozdzielność majątkowa.

Przed rozwodem i separacją

Zanim jednak dojdzie do wydania orzeczenia przez sąd, między małżonkami mogły istnieć następujące rodzaje ustrojów majątkowych:
• wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) ustawowa albo umowna
• wyłącznie rozdzielność majątkowa
• wspólność majątkowa przez część trwania małżeństwa oraz rozdzielność majątkowa po zawarciu intercyzy
Jeżeli przed ślubem małżonkowie nie zawierali umowy o rozdzielności majątkowej (intercyzy), to wówczas z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi z mocy ustawy wspólność majątkowa (ustawowa). Potem już w trakcie małżeństwa małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową w formie aktu notarialnego i tę wspólność rozszerzyć, ograniczyć, ustanowić rozdzielność majątkową albo rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
PRZYKŁAD: MAJĄTEK MAŁŻONKÓW
Majątek wspólny tworzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub jedno z nich, niezależnie od tego, czy nabycie następuje z środków pochodzących z majątku wspólnego, czy z dochodów z majątku osobistego małżonka. Do tego majątku nie zalicza się przedmiotów nabytych w czasie trwania wspólności przez każdego małżonka w zamian za przedmioty majątkowe stanowiące jego majątek osobisty.

Wspólność majątkowa ustaje

Ustawowa lub umowna wspólność majątkowa małżeństwa trwa aż do jej ustania przez: rozwód, orzeczenie separacji, ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd z datą wskazaną w wyroku, ogłoszenie upadłości małżeństwa, orzeczenie ubezwłasnowolnienia go, śmierć jednego z małżonków.
Gdy wspólność ustanie, to wówczas między małżonkami powstanie rozdzielność majątkowa. Małżonkowie mogą wówczas podzielić majątek wspólny dobrowolnie, albo złożyć wniosek o podział do sądu rejonowego właściwego dla miejsca położenia majątku. Gdyby jednak składniki majątku małżonków położone były w okręgu kilku sądów rejonowych, to wówczas wnioskodawca ma prawo sam wybrać sąd, do którego skieruje wniosek. Z wnioskiem o podział może wystąpić też do sądu, który będzie orzekał o rozwodzie.
Sąd podzieli majątek tylko wówczas, gdy nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W przeciwnym razie wniosek o podział małżonek musi wnieść do wydziału cywilnego sądu. W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga też o żądaniu nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi.



Kto składa wniosek

Wniosek o podział majątku wspólnego mogą złożyć: każdy z małżonków lub byłych małżonków, spadkobiercy małżonków i nabywcy spadku lub udziału w spadku, następcy prawni małżonka lub ich spadkobiercy, wówczas gdy po ustaniu wspólności majątkowej małżonek zbył swój udział osobie trzeciej. Mogą go również złożyć wierzyciele, którzy w postępowaniu egzekucyjnym zajęli roszczenie o podział majątku wspólnego, a także Skarb Państwa, co do przedmiotów majątku wspólnego, w stosunku do których został orzeczony przepadek. Oprócz nich legitymację do złożenia wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżonków ma również prokurator, rzecznik praw obywatelskich oraz konkubent lub konkubina małżonka, który zmarł, lecz jeszcze w trakcie konkubinatu dorobił się z nią albo z nim wspólnego majątku.
PRZYKŁAD: NIERÓWNE UDZIAŁY MAŁŻONKÓW
Małżonek może wystąpić z wnioskiem o ustalenie nierównych udziałów męża i żony w majątku wspólnym oraz o zwrot wydatków i nakładów z majątku odrębnego za majątek wspólny. O tych sprawach sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu I instancji. Natomiast z urzędu sąd ustala skład i wartość majątku wspólnego obojga małżonków.
Natomiast uczestnikami postępowania oprócz osób wskazanych do złożenia wniosku może być również wierzyciel jednego z małżonków. Na odmowę dopuszczenia do udziału w sprawie przysługuje zażalenie.
Wnioskodawca powinien wskazać majątek, który ma być przedmiotem podziału. Gdyby w skład majątku wchodziła również nieruchomość, to wówczas należy przedstawić dowody na to, że stanowi dorobek małżonków, np. wypis z księgi wieczystej, albo orzeczenia sądu lub innego organu (np. akt nadania, orzeczenia o zasiedzeniu nieruchomości, umowa o oddanie w użytkowanie wieczyste).
PRZYKŁAD: W SKŁAD MAJĄTKU WCHODZI WIERZYTELNOŚĆ
Małżonkowie dokonali nakładów na nieruchomość, która należy do osoby trzeciej. Wierzytelność wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. W razie podziału majątku wspólnego, gdy żaden z nich nie chce, aby wierzytelność została mu przyznana w całości, sąd podzieli ją. Każdemu małżonkowi przyzna ułamkową część wierzytelności bez oznaczania jej wartości.
Sąd ustala nie tylko skład majątku, lecz również jego wartość. Przedmiotem podziału są tylko aktywa, ponieważ długów zaciągniętych przez oboje małżonków sąd nie rozlicza. Przerzucenie długu na jednego z małżonków godziłoby w prawa wierzycieli. Gdyby zaciągnięty dług przez jednego małżonka w czasie trwania wspólnoty został zużyty na majątek wspólny oraz spłacony, to wówczas przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz małżonka, który dokonał zapłaty.
PRZYKŁAD: NAKŁADY
W czasie trwania małżeństwa, gdy małżonków łączyła majątkowa wspólność ustawowa, zbudowali oni wspólnie dom na gruncie, który był majątkiem osobistym męża. Po rozwodzie małżonków przy podziale ich majątku wspólnego sąd wartość nakładów ustali w taki sposób, że najpierw określi ułamkowy udział męża i żony w wartości domu według cen rynkowych obowiązujących w tym czasie, gdy był on budowany, a dopiero później obliczy ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych obowiązujących w momencie podziału majątku wspólnego.

Rozdzielność na skutek separacji

Na skutek orzeczenia separacji między małżonkami powstaje rozdzielności majątkowa. Powstaje ona automatycznie, z urzędu po wydaniu takiego orzeczenia. Małżonkowie mogą jednak po pewnym czasie pogodzić się i znieść separację. Wtedy powstanie między nimi ustawowa wspólność majątkowa. Małżonkowie mogą być jednak zainteresowani w tym, aby nadal między nimi była rozdzielność majątkowa. Wtedy powinni zgodnie wystąpić z wnioskiem o utrzymanie między nimi tej rozdzielności. Sąd na ich zgodny wniosek orzeknie o utrzymaniu tej rozdzielności.
Podstawa prawna
Art. 566 i 567 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
Art.45, 52, ustawy z 25 lutego1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).