To obywatele, a nie sami sędziowie, powinni mieć wpływ na to, kto wydaje w Polsce wyroki – tak resort sprawiedliwości uzasadnia zmianę w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa.
Dariusz Pawłyszcze sędzia, departament legislacyjny Ministerstwa Sprawiedliwości / Dziennik Gazeta Prawna
Jeśli nowe regulacje wejdą w życie, gremium, które wyłania kandydatów do pełnienia urzędu sędziego, ma wpływ na postępowania dyscyplinarne orzeczników i odpowiada za ich awanse, w większości składać się będzie z osób wybranych przez polityków. Efekt? W ocenie środowiska szykowane zmiany w prosty sposób doprowadzą do demontażu sędziowskiej niezawisłości.
Dziś KRS zdominowana jest przez przedstawicieli trzeciej władzy (jest ich 17 na 25 wszystkich członków), których rekrutuje samo środowisko. To, zdaniem rządzących, godzi w konstytucję, która w art. 4 stanowi, że władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej pochodzi od narodu.
– To jest pytanie fundamentalne: skąd wzięła się legitymacja sędziego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości? Czy pochodzi z wyborów, czy od Boga? Sędziów nie powołują obywatele w wyborach bezpośrednich, a skądś musi pochodzić ich legitymacja do sądzenia. Dlatego chcemy związać sędziów z suwerenem w sposób pośredni, poprzez powoływanie członków KRS przez parlament mający mandat społeczny – tłumaczył powody wprowadzanych zmian dr Marcin Warchoł, wiceminister sprawiedliwości, podczas debaty zorganizowanej przez DGP.
W trakcie dyskusji przekonywał, że od wieków to społeczeństwo wybierało sędziów. W odpowiedzi usłyszał od przedstawicieli sędziów, że nie można zapominać, iż ta sama konstytucja zagwarantowała sądom odrębność i niezależność od innych władz.
– Legitymację do orzekania daje sędziom konstytucja, która została w tym kraju przyjęta przez naród w referendum. Nie jest tak, że sędziowie dali sobie władzę do orzekania – zwracał uwagę sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego Arkadiusz Tomczak, członek zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, przypominając o powszechnym referendum, które towarzyszyło przyjęciu w 1997 r. ustawy zasadniczej.
Chcemy związać sędziów z suwerenem w sposób pośredni
Waldemar Żurek, sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie, rzecznik prasowy Krajowej Rady Sądownictwa: Jeżeli sędzia będzie wiedział, że o jego awansie zadecyduje sędzia wybrany przez polityków, rozpocznie się wydeptywanie ścieżek: albo polityków w stronę sędziów, albo – co gorsze – sędziów w stronę polityków.
Tomasz Zalasiński, konstytucjonalista: Demokratyczne państwo prawne ulega systematycznej erozji. Znajdujemy się w sytuacji, w której nowela ustawy o KRS nie będzie mogła być nawet rzetelnie skontrolowana co do jej zgodności z konstytucją.
Dariusz Pawłyszcze, sędzia, departament legislacyjny Ministerstwa Sprawiedliwości: Jestem przekonany, że w krajach, w których wymiar sprawiedliwości cieszy się zaufaniem, to nie sędziowie decydują o tym, kto zostanie sędzi.
Arkadiusz Tomczak, sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, członek zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”: Polski obywatel w sprawach karnych staje naprzeciw prokuratora nadzorowanego przez polityka. W sprawach administracyjnych staje naprzeciw urzędów także nadzorowanych przez polityków. Teraz budujemy model, gdzie o sporach rozstrzygać będzie sędzia, którego niezawisłość ma gwarantować coraz bardziej upolityczniony organ.
Marcin Warchoł, podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości: Środowisko sędziowskie przyzwyczaiło się do tego, że samo się powołuje i samo siebie kontroluje

Projekt zmian w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa pojawił się znienacka, wzbudzając w sędziowskim środowisku niemałe poruszenie. W imię – jak podnosi się w uzasadnieniu – „urzeczywistnienia zasady reprezentatywności wszystkich grup zawodowych sędziów” znacząco reorganizuje się w nim strukturę rady. Organu, który – jak stanowi konstytucja – powołany jest do stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Krajowa Rada Sądownictwa nadal będzie miała wyłączną kompetencję do przedstawiania kandydatów do pełnienia urzędu sędziego. Nie będzie jednak już jednolitym tworem. Składać będzie się z dwóch struktur: Pierwszego Zgromadzenia złożonego z ministra sprawiedliwości, I prezesa SN, prezesa NSA, osoby powołanej przez prezydenta oraz czterech posłów i dwóch senatorów; natomiast w skład Drugiego Zgromadzenia wchodzić będzie piętnastu sędziów.

I tu pojawia się pierwszy zgrzyt.

– Artykuł 187 konstytucji precyzyjnie określa strukturę Krajowej Rady Sądownictwa jako jednolitą. Ustawodawca nie może zatem wprowadzić bikameralizmu wewnątrz KRS, a czyni tak, powołując dwa wzajemnie ze sobą konkurujące zgromadzenia – zwracał uwagę dr Tomasz Zalasiński, konstytucjonalista, radca prawny z kancelarii DZP.

Podkreśla, że projekt sygnowany przez resort sprawiedliwości jest w sposób oczywisty niezgodny z literalnym brzmieniem ustawy zasadniczej. Co więcej, oba wyżej wymienione ciała będą mogły wzajemnie się blokować. Zgodnie z projektem rada będzie mogła bowiem wydać pozytywną ocenę o kandydacie na stanowisko sędziowskie jedynie wtedy, gdy Pierwsze oraz Drugie Zgromadzenie Rady wydadzą w tej sprawie pozytywne uchwały.

– To może spowodować paraliż pracy rady – podkreślał sędzia Waldemar Żurek, rzecznik Krajowej Rady Sądownictwa.

Jednak nie ten pomysł budzi największe emocje, lecz ten dotyczący sposobu rekrutacji sędziów do KRS. Do tej pory decyzje w tej sprawie zapadały wewnątrz środowiska. Teraz sędziów ma wybierać parlament. Nowa procedura w ocenie MS zwiększy m.in. stopień demokratyzacji trybu wyboru kandydatów (każdy sędzia będzie miał również szanse dostać się do rady). Co z kolei wpłynie na to, kto zostanie wskazany przez KRS jako kandydat na stanowisko sędziego.

Skąd wybór takiej ścieżki?

– Nierzadkie są sytuacje, kiedy młode osoby czekają po 10 lat na wejście do zawodu sędziego. W tym czasie muszą pełnić funkcje asystentów sędziów, tylko dlatego, że sędziami mają zostać inne osoby. Docierają do nas sygnały o tym, że konkursy na sędziów są ustawiane – odpowiedział dr Marcin Warchoł, wiceminister sprawiedliwości.

Okazuje się jednak, że dotąd – jak podkreślał Waldemar Żurek – nie toczyło się żadne postępowanie dotyczące ustawiania konkursów. – Mówienie o takich praktykach to pomawianie konstytucyjnego organu państwa. Proszę ważyć słowa – zareagował rzecznik rady. – Każdy konkurs można zdyskredytować anonimem. Jeśli jednak – tak jak w przypadku dużych sądów – na jedno miejsce startuje kilkadziesiąt osób, mają prawo odwołania się do SN i tam przegrywają, normalną ludzką reakcją jest, że skarżą się do resortu. Jeśli na tej podstawie chcą państwo burzyć cały system prawny, to gratuluję. W zeszłym roku zaufanie do sądów powszechnych wyniosło 43 proc., do parlamentu 23 proc. Czy to oznacza, że parlament powinien się samorozwiązać – pytał retorycznie.

– Jeżeli doprowadzimy do tego, że sędziów wchodzących w skład rady będzie wybierać parlament, politycy zyskają kontrolę nad nominacjami sędziów, postępowaniem dyscyplinarnym i trybem naszego dalszego awansu. I ktoś mi wtedy powie, że w takim systemie będziemy mieć niezależne sądy, gdzie sędziowie są niezawiśli – pytał sędzia Dariusz Mazur z Sądu Okręgowego w Krakowie, członek Stowarzyszenia Sędziów Themis.

I przypomniał, że ze wszelkich unijnych zaleceń wynika, iż takie organy jak KRS powinny być maksymalnie odpolitycznione, a nie upolitycznione – zarówno co do składu, jak i trybu powoływania.

Ryzyka, że polityka wejdzie do sądów, nie wykluczył zresztą również sędzia Dariusz Pawłyszcze z departamentu legislacyjnego MS. Podkreślił, że niezdrowe relacje między sędziami a politykami, jeśli się w ogóle pojawią, to najwcześniej za kilkanaście lat. A zagrożenia dla niezawisłości, które generuje obecny system zarządzania sądami, są już teraz. Bo w jego opinii sądy przeszły na ręczne sterowanie przydziałem spraw przez przewodniczących wydziałów.

Arkadiusz Tomczak sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, członek zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” / Dziennik Gazeta Prawna
Marcin Warchoł podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości / Dziennik Gazeta Prawna
KRS w ustawie zasadniczej / Dziennik Gazeta Prawna