Choć umowa zlecenia jest mniej sformalizowaną umową niż umowa o pracę, to zatrudnienie zleceniobiorcy również wiąże się z obowiązkiem rozliczania i opłacania składek. Płatnik musi najpierw ustalić, jakim ubezpieczeniom będzie podlegała zatrudniona osoba, zgłosić ją do tych ubezpieczeń, a następnie rozliczać i opłacać za nią należne składki do ZUS.
Osoba zatrudniona na umowę zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, o ile nie ma równocześnie innych tytułów do ubezpieczeń, np. nie pracuje równocześnie na umowę o pracę na pełny etat. Ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają zleceniobiorcy, którzy wykonują pracę w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Natomiast ubezpieczenie chorobowe z umowy zlecenia jest dobrowolne.
Objęcie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia złożenia wniosku, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Wniosek składany jest do płatnika, który przekazuje go na formularzu ZUS ZUA do właściwej jednostki organizacyjnej ZUS.

Zatrudnienie ucznia lub studenta

Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne nie dotyczy jednak wszystkich zleceniobiorców. Zwolnieni z tego są np. studenci i uczniowie, o ile nie ukończyli 26 lat. Zatrudniając więc ucznia lub studenta na podstawie umowy zlecenia, nie zgłasza się go do ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego, a w konsekwencji od wypłacanego wynagrodzenia nie odprowadza się żadnych składek.
PRZYKŁAD: ZLECENIE DLA UCZNIA LUB STUDENTA
Student zatrudniony na umowę zlecenia pracę wykonuje w siedzibie firmy. 14 kwietnia kończy 26 lat. Zleceniodawca od tej daty powinien z umowy zlecenia zgłosić go do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego, zdrowotnego oraz ewentualnie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. W imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA składanym za kwiecień w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne płatnik powinien uwzględnić wynagrodzenie z umowy zlecenia wypłacone mu w kwietniu za okres od 14 kwietnia. Od wynagrodzenia za wcześniejszy okres składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne nie powinny być opłacane.

Praca emeryta lub rencisty

Emeryt lub rencista, który wykonuje umowę zlecenia, z umowy tej podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wypadkowemu (na zasadach przedstawionych wcześniej) oraz dobrowolnie - chorobowemu. Jeżeli wykonuje równocześnie dwie lub więcej umowy zlecenia, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z jednej wybranej umowy, a z pozostałych ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne, a obowiązkowa jest tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Umowa z własnym pracodawcą

Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych za pracownika uważa się osobę wykonującą pracę na podstawie umowy o pracę oraz osobę wykonującą umowę zlecenia lub umowę o dzieło albo inną umowę o świadczenie usług, do której zastosowanie mają przepisy dotyczące zlecenia, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Wobec tego pracodawca, który zatrudni na podstawie umowy zlecenia własnego pracownika, od przychodu uzyskiwanego przez tego pracownika z tej umowy jest zobowiązany opłacać składki na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne. Przychód z umowy zlecenia wykazuje łącznie z przychodem z umowy o pracę w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA składanym z kodem 01 10 XX. Statusu własnego pracownika nie ma osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, bezpłatnym lub pobierająca zasiłek macierzyński.
PRZYKŁAD: UMOWA Z WŁASNYM PRACODAWCĄ
Pracodawca zatrudnia na podstawie umowy zlecenia własnego pracownika. W kwietniu osoba ta otrzymuje wynagrodzenie z umowy o pracę w wysokości 1500 zł oraz wynagrodzenie z umowy zlecenia w wysokości 1000 zł. W imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA składanym za kwiecień z kodem pracowniczym 01 10 XX w podstawie wymiaru składek należy wykazać 2500 zł i od tej podstawy naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne. Natomiast podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 2157,25 (2500 zł - 342,75 zł - składki na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków ubezpieczonego).

Podstawa wymiaru składek

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskiwany z tytułu wykonywanej umowy zlecenia. W podstawie wymiaru składek należy uwzględnić zarówno wynagrodzenie wypłacone w gotówce, jak i inne przychody uzyskiwane z tej umowy, np. zwrot należności z tytułu podróży służbowej.
Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie może być wyższa w danym roku kalendarzowym od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (w 2008 roku - 85 290 zł).
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe zleceniobiorców stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia do rocznej podstawy wymiaru składek. Podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w danym miesiącu nie może być wyższa niż 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (obecnie 7249,58 zł).
Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorcy stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (bez stosowania ograniczenia podstawy do kwoty 30-krotności), pomniejszona o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków ubezpieczonego.

Tylko składka zdrowotna

Zdarza się, że zleceniobiorca posiada też inny, niż umowa zlecenia, tytuł do ubezpieczeń, co ma wpływ na obowiązek opłacania przez niego składek od tej umowy. Jeżeli np. jest jednocześnie zatrudniony w innym zakładzie pracy na podstawie umowy o pracę, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z umowy o pracę, a z umowy zlecenia ubezpieczenia te mają charakter dobrowolny (jeżeli wynagrodzenie z umowy o pracę jest równe co najmniej minimalnemu), obowiązkowa jest wówczas tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne.
W sytuacji równoczesnego wykonywana dwóch lub więcej umów zleceń zleceniobiorca obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z jednej wybranej przez siebie umowy, natomiast z pozostałych ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne, a obowiązkowe jest tylko ubezpieczenie zdrowotne.
PRZYKŁAD: DWIE UMOWY ZLECENIA
Od 10 kwietnia spółdzielnia mieszkaniowa zatrudnia Janusza K. na podstawie umowy zlecenia, która ma trwać do końca roku. Z umowy zlecenia został on zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Dodatkowo spółdzielnia na okres od 21 do 30 kwietnia zatrudni go na drugą umowę zlecenia na inny zakres prac. W dniu 30 kwietnia otrzymał on 1000 zł wynagrodzenia z pierwszej umowy i 500 zł wynagrodzenia z drugiej umowy. W okresie od 10 do 20 kwietnia jedynym tytułem do ubezpieczeń jest pierwsza umowa zlecenia, w okresie 21-30 kwietnia Janusz K. może w dalszym ciągu podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z pierwszej umowy lub zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń i wybrać drugą umowę zlecenia jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń. Jeżeli tego nie zrobi, z drugiej umowy obowiązkowo podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Spółdzielnia powinna zgłosić go z drugiej umowy do ubezpieczenia zdrowotnego, składając formularz ZUS ZZA. Jeżeli obydwie umowy zostały zgłoszone z tym samym kodem do ubezpieczeń, np. 04 11 00, to należne składki powinny być rozliczane w jednym raporcie ZUS RCA. W raporcie składanym za kwiecień w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia należy wykazać 1000 zł i od tej podstawy naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne, a w podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne uwzględnić 1362,90 zł, tj. przychód z pierwszej umowy pomniejszony o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków ubezpieczonego plus przychód z drugiej umowy.

Umowa i działalność gospodarcza

Jeżeli umowa zlecenia jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (przedmiot prowadzonej działalności jest taki sam jak przedmiot wykonywanej umowy i w zakresie podatkowym przychód z umowy zlecenia jest traktowany jako przychód z działalności), nie mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń społecznych. W sytuacji powyższej tytułem do ubezpieczeń jest wyłącznie działalność. Natomiast od umowy zlecenia nie opłaca się żadnych składek.
Inaczej sytuacja wygląda, gdy umowa zlecenia jest zawarta z osobą, która równocześnie prowadzi działalność, ale przedmiot wykonywanej umowy jest inny niż przedmiot prowadzonej działalności. Wówczas ma ona dwa tytuły do ubezpieczeń - umowę zlecenia oraz działalność gospodarczą.
Zleceniobiorca, który równocześnie prowadzi działalność gospodarczą, jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń może wybrać umowę zlecenia, gdy podstawa wymiaru składek z umowy zlecenia (tj. uzyskiwane w danym miesiącu wynagrodzenie) będzie równa co najmniej obowiązującej go minimalnej podstawie wymiaru składek z działalności gospodarczej. Gdy podstawa będzie niższa, obowiązkowo będzie podlegał ubezpieczeniom z działalności.
Prawo wyboru tytułu do ubezpieczeń bez względu na wysokość uzyskiwanego wynagrodzenia z umowy zlecenia mają osoby prowadzące działalność w ramach spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz jednoosobowy wspólnik spółki z o.o. oraz osoby podlegające ubezpieczeniom jako twórcy i artyści.
Podstawa prawna
• Art. 6, 9 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
• Art. 66, 81 ustawy z 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm).