Do umowy o roboty budowlane można w drodze analogii zastosować przepisy umowy o dzieło, które pozwalają podwyższyć ustalone wcześniej wynagrodzenie ryczałtowe i kosztorysowe.
Rzecznik praw obywatelskich zwrócił się do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego o odpowiedź na pytanie, czy art. 629 i art. 632 par. 2 kodeksu cywilnego, dotyczące umowy o dzieło, mają zastosowanie w drodze analogii do umowy o roboty budowlane, gdy zastrzeżono w niej wynagrodzenie ryczałtowe lub kosztorysowe? Chodzi o to, czy w określonych sytuacjach można dokonać odpowiedniej zmiany tego wynagrodzenia lub zwrócić się do sądu o jego podwyższenie lub rozwiązanie umowy.

Rozbieżności w orzecznictwie

W uzasadnieniu pytania rzecznik zwrócił uwagę, że w orzecznictwie SN pojawiły się na tym tle rozbieżności. Związane są z zakresem odesłania zawartego w art. 656 par. 1 k.c. Mówi on, że do skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu albo wadliwego wykonania robót lub sprzecznie z umową do rękojmi za wady obiektu, jak też uprawnień inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło.

Stosowanie przepisów

Możliwość stosowania w drodze analogii powołanych w pytaniu przepisów SN dopuścił w wyroku z 20 listopada 1998 r. (II CKN 913/97). Stwierdził, że stosownie do art. 656 par. 1 k.c. sięganie do odpowiedniego stosowania przepisów o umowie o dzieło jest ograniczone. Przede wszystkim przepis ten nie zawiera odesłania m.in. do przepisów o wynagrodzeniu za dzieło. Dlatego, jeżeli strony w umowie o roboty budowlane umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, to jedynie z dużą ostrożnością można sięgać do odpowiedniego stosowania przepisów o wynagrodzeniu za dzieło, tj. art. 629 i 632 par. 2 k.c. Możliwość taką dopuścił też w wyrokach z 5 czerwca 1998 r. (III CKN 543/97), 28 czerwca 2000 r. (I CKN 70/00), 27 lipca 2005 r. (II CK 793/04). W uzasadnieniu uchwały z 21 lipca 2006 r. (III CZP 54/06) zwrócił uwagę, że stosowanie tych przepisów do umowy o roboty budowlane jest w orzecznictwie SN sporne.



W imię równej ochrony

Ale równocześnie stwierdził, że jeżeli strony umówiły się na wynagrodzenie ryczałtowe lub kosztorysowe, to w drodze analogii można je stosować. Odmienne stanowisko zajął w wyrokach z 6 maja 2004 r. (II CK 315/03), 16 maja 2007 r. (III CSK 452/06). Ta linia orzecznicza spotkała się z krytyką doktryny.
Rzecznik uważa, że mając na względzie zasadę równej ochrony praw majątkowych, należy przyjąć, że art. 629 i 632 par. 2 k.c. mają zastosowanie w drodze analogii do umowy o roboty budowlane, gdy zastrzeżono w niej wynagrodzenie ryczałtowe lub kosztorysowe.
W odpowiedzi skład siedmiu sędziów SN podjął 29 września następującą uchwałę: Przepisy art. 629 i art. 632 par. 2 k.c. mogą mieć zastosowanie w drodze analogii do umowy o roboty budowlane.
Sygn. akt III CZP 41/09
Wynagrodzenie kosztorysowe
Z art. 629 k.c. wynika, że jeżeli strony umówiły się na wynagrodzenie kosztorysowe, a w toku wykonywania dzieła zarządzeniem państwowym zmieniono wysokość cen lub stawek, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Natomiast art. 632 par. 2 k.c. mówi, że jeżeli wskutek zmiany stosunków, których nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.