Jeżeli umowa o dożywocie, zawarta w formie aktu notarialnego, została ukryta pod pozorną umową sprzedaży, to jest ona nieważna, gdy jej istotne postanowienia nie zostały objęte aktem.
ORZECZENIE
Nina S. zawarła z Jerzym S. i jego żoną notarialną umowę sprzedaży nieruchomości za 30 tys. zł. Cena miała być zapłacona w dniu zawarcia umowy. Kupujący oświadczyli, że oddają Ninie S. w bezpłatne dożywotnie użyczenie dom mieszkalny, który wchodził w skład nieruchomości. Ponieważ kobieta była chora i potrzebowała opieki, małżonkowie zajmowali się nią do czasu, gdy żona Jerzego S. wyprowadziła się, a po dwóch latach zawarła nowy związek małżeński.

Nieważność umowy

Chora kobieta wystąpiła przeciwko małżonkom do sądu o stwierdzenie nieważności zawartej umowy z uwagi na to, iż miała ona charakter pozorny. Wniosła także o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o zwrotnym przeniesieniu własności nieruchomości.
Sąd I instancji oddalił powództwo, uznając, że zgodną wolą stron było zawarcie umowy o dożywocie. Potwierdziło to postępowanie dowodowe, z którego wynikało, że chora kobieta nie oczekiwała na zapłatę za nieruchomość.

Pytanie prawne

Nina S. odwołała się od tego wyroku, a przy rozpoznawaniu apelacji sąd powziął poważne wątpliwości i zwrócił się do Sądu Najwyższego z pytaniem prawnym. Chodziło o rozstrzygnięcie, czy pozorna umowa sprzedaży zawarta w formie aktu notarialnego, może być uznana na podstawie art. 83 par. 1 zdanie drugie kodeksu cywilnego za innego rodzaju ważną umowę przenoszącą własność nieruchomości (umowę o dożywocie)?
W uzasadnieniu pytania sąd powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 12 października 2001 r. (sygn. akt V CKN 631/00). W wyroku tym SN uznał, że ukryta pod pozorną darowizną umowa sprzedaży nieruchomości nie czyni zadość wymogom aktu notarialnego. Dokonanie czynności pozornej w formie aktu notarialnego nie daje więc podstaw do stwierdzenia zachowania tej formy dla czynności ukrytej. Czynność pozorna i ukryta to odrębne czynności prawne.
Sąd pytający stanął na stanowisku, że ocena ważności umowy nie może być dokonywana w oderwaniu od art. 83 par. 1 zdanie drugie k.c. Skoro czynność pozorna dotknięta jest w całości nieważnością bezwzględną, nie może użyczać swej formy umowie symulowanej.

Rozstrzygnięcie SN

Sąd Najwyższy podzielił wątpliwości sądu pytającego. W odpowiedzi SN podjął następującą uchwałę: Umowa o dożywocie ukryta pod pozorną umową sprzedaży nieruchomości zawartą w formie aktu notarialnego jest nieważna, jeżeli istotne postanowienia umowy o dożywocie nie zostały objęte formą szczególną.
Sygn. akt III CZP 21/09
POZORNOŚĆ
Z art. 83 par. 1 kodeksu cywilnego wynika, że jeżeli oświadczenie woli zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, jego ważność ocenia się według właściwości tej czynności.