Przeszukanie mieszkania w postępowaniu przygotowawczym powinno podlegać kontroli sądu. Rewizja pomieszczeń jest traktowana przez doktrynę jako środek przymusu ingerującego w sferę nietykalności osobistej. Sejm ma sześć miesięcy na wprowadzenie sądowej kontroli postanowień prokuratorskich o przeszukaniu.
ORZECZENIE
Brak sądowej kontroli postanowień prokuratora w postępowaniu przygotowawczym dotyczących przeszukania jest niezgodny z ustawą zasadniczą. Tak brzmi wczorajszy wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który rozpoznawał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich.

Niekonstytucyjność przepisu

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wyłączenie drogi sądowej w sprawach związanych z naruszeniem wolności i praw może być ustanowione jedynie wprost przepisami konstytucyjnymi. Sędziowie uzasadniając swoje rozstrzygnięcie, podkreślili, że konstytucyjne prawo do sądu nie może zostać ograniczone poprzez zamknięcie przez ustawę drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw konstytucyjnych. Postanowienie prokuratora o przeszukaniu jest środkiem, który bezpośrednio ingeruje w konstytucyjnie chronioną wolność osobistą, nietykalność mieszkania, a przez to również w prawo do prywatności. Zdaniem Trybunału osoby, wobec których zastosowany został ten środek, powinny mieć zapewnione gwarancje kontroli tej decyzji przed niezawisłymi organami. Dokonanie przeszukania powinno zatem podlegać kontroli sądu powszechnego. Dotychczasowe rozwiązanie, które umożliwia odwołanie się od postanowienia prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze, do prokuratora nadrzędnego, nie spełnia tych warunków. Obecna regulacja, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, narusza prawo do sądu podejrzanego przez to, że zamyka drogę sądową do ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Skargi do RPO

Do Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane są skargi kwestionujące prawidłowość i zgodność z prawem przeszukania pomieszczeń dokonywanych przez prokuratora, albo na jego polecenie przez Policję. Zgodnie z ogólną zasadą określoną w kodeksie postępowania karnego na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wyjątek taki zawiera właśnie kwestionowany przepis, stanowiąc, iż zażalenie na postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych, a także na inne czynności prokuratora w toku postępowania przygotowawczego, rozpoznaje prokurator nadrzędny. Konsekwencją przepisu jest wyłączenie sądowej kontroli podejmowanych przez prokuraturę rozstrzygnięć w toku postępowania przygotowawczego w sprawie przeszukania i zatrzymania rzeczy. Zdaniem RPO, zaskarżony przepis narusza w ten sposób adresowany do ustawodawcy, konstytucyjny zakaz stanowienia przepisów, które zamykałyby komukolwiek drogę dochodzenia naruszonych wolności i praw. Natomiast jednostce uniemożliwia obronę na drodze sądowej przed arbitralnością rozstrzygnięć prokuratury w sprawach nietykalności osobistej, ochrony życia prywatnego i nienaruszalności mieszkania.

Zgodność uczestników

Podczas rozpraw przed TK wszyscy jej uczestnicy byli zgodni co do niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu. Reprezentująca RPO Marta Kolędowska, główny specjalista w departamencie postępowania karnego w Biurze RPO, podkreślała, że przeszukanie jest traktowane w doktrynie jako środek przymusu bezpośrednio ingerujący w sferę chronionej konstytucyjnie nietykalności osobistej. Przedstawiciel Prokuratury Krajowej poinformował na rozprawie przed Trybunałem, że Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało już nowelizację kodeksu postępowania karnego, która przewiduje m.in. zmianę brzmienia badanego przez TK przepisu. Projekt jest właśnie po uzgodnieniach międzyresortowych i czeka na przyjęcie przez Radę Ministrów.
Reprezentujący Sejm poseł Wojciech Szarama poparł wniosek rzecznika praw obywatelskich. Jednocześnie wskazywał on na konieczność wprowadzenia do naszej procedury karnej instytucji sędziego śledczego, który jako organ niezależny od prokuratury nadzorowałby przebieg postępowania przygotowawczego. Zdaniem posła, funkcjonowanie tej instytucji uwolniłoby czynności dochodzeniowo-śledcze przed skargami, których źródłem stał się uznany za niezgodny z konstytucją art. 236 par. 2 kodeksu postępowania karnego.

Odroczenie o pół roku

Trybunał zdecydował, że utrata mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu zostanie odroczona o sześć miesięcy. Sędziowie chcą w ten sposób dać ustawodawcy czas na przygotowanie regulacji gwarantującej prawo do sądu w przypadku przeszukania, zatrzymania rzeczy i czynności związanych z przeszukaniem i zatrzymaniem rzeczy w postępowaniu przygotowawczym.
Sygn. akt K 38/07
POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE
Jakie czynności może podejmować prokurator w postępowaniu przygotowawczym:
• Przesłuchiwać świadków i podejrzanych
• Zarządzać zatrzymanie
• Przeszukiwać osoby
• Przeszukiwać miejsca, np. mieszkania
• Przeprowadzać oględziny miejsca, osób i zwłok
• Stosować podsłuch i kontrolę korespondencji
• Kierować na badania lekarskie i psychiatryczne
• Zarządzać poszukiwanie podejrzanego
• Sporządzac wnioski o tymczasowe aresztowanie
• Stosować inne środki zapobiegawcze, jak np. dozór policji
• Zlecać przeprowadzenie wywiadu środowiskowego
• Sporządzać wnioski o skierowanie na obserwację w zakładzie leczniczym
Kontrola Sądowa postanowień prokuratora / DGP