Po śmierci ojca dowiedziałem się, że zostałem wydziedziczony i nie otrzymam spadku – pisze pan Adam. – W testamencie wskazał, że zaniedbywałem więzi rodzinne, ale to stwierdzenie nie jest prawdziwe. Sądzę, że do sporządzenia takiego testamentu namówiła go moja macocha. Jak mam się bronić – pyta czytelnik.
Osoby należące do najbliższej rodziny, które nie zostały uwzględnione w testamencie, mają prawo do uzyskania zachowku. Dla zstępnego w linii prostej, czyli na przykład syna zmarłego, to co do zasady 1/2 wartości majątku należnego w razie braku rozrządzenia nim. Wydziedziczenie to nic innego jak pozbawienie praw do zachowku. Jeśli takie oświadczenie będzie miało moc prawną, to potencjalny spadkobierca nie otrzyma nawet najmniejszej części spadku. Oświadczenie można podważyć, jeśli wydziedziczenie nastąpiło na innej podstawie niż wskazane w przepisach. Wyeliminowanie z kręgu spadkobierców jest skuteczne, gdy zostało spowodowane następującymi zachowaniami:
- uporczywym postępowaniem w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuszczeniem się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższym mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywym niedopełnianiem względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Z tego, co pisze pan Adam, wynika, że to właśnie zaniedbywanie obowiązków rodzinnych stało się przyczyną pozbawienia go praw do spadku. Trzeba mieć jednak na uwadze, że tylko rażące niedopełnienie powinności względem testatora może być podstawą wydziedziczenia. Uzasadnieniem może być nieinteresowanie się losami spadkodawcy, nieudzielanie opieki lub brak pomocy w chorobie. Niedopełnianie obowiązków rodzinnych nie jest jednorazowym zachowaniem, musi być uporczywe, a zatem powtarzające się.
Walkę o przywrócenie praw do spadku czytelnik powinien rozpocząć po otwarciu i ogłoszeniu testamentu. Należy wówczas skierować pozew o zachowek do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Opłata od pozwu to 5 proc. wartości przedmiotu sporu. Jeśli w skład spadku wchodzi wiele przedmiotów majątkowych, na przykład nieruchomości, to wskazanie sumy pieniężnej może nastręczać wielu trudności – wówczas nie obędzie się bez pomocy biegłego. Jako pozwanych trzeba wskazać spadkobierców.
W procesie trzeba uprawdopodobnić, że przyczyna wydziedziczenia była fikcyjna – postarać się o wiarygodne dowody na to, że zaniedbywanie obowiązków rodzinnych nie istniało lub nie było uporczywe. Istotne dla sprawy będą zeznania świadków, korespondencja, wspólne zdjęcia z rodzinnych uroczystości, potwierdzenia przelewów kwot pieniężnych. Pan Adam musi za wszelką cenę wykazać, że robił co w jego mocy, aby utrzymać kontakt ze zmarłym ojcem.
Podstawa prawna
Art. 991 par. 1, art. 1008 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.).