Pijaństwo, narkomania lub inne uzależnienie, które powoduje zaburzenia psychiczne może być podstawą do wnioskowania o ubezwłasnowolnienie dla dobra osoby dotkniętej chorobą. Wniosek złożyć może m.in. współmałżonek, dziadkowie, rodzice, dzieci, wnuki oraz rodzeństwo. Ubezwłasnowolnienie (częściowe lub całkowite) oznacza m.in. brak możliwości zaciągania kredytów czy sprzedaży samochodu oraz zawierania innych tego typu umów i rozporządzeń majątkiem. Gdy zaburzenie lub choroba ustąpią lub będą pod kontrolą wówczas ubezwłasnowolnienie jest wygaszane.

Zgodnie z kodeksem cywilnym osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Z kolei ubezwłasnowolnienie częściowe jest możliwe, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Mamy zatem dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

  • całkowite
  • częściowe

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2) jej krewni w linii prostej (dziadkowie, rodzice, dzieci, wnuki) oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy.


Należy pamiętać, że wniosek o ubezwłasnowolnienie złożony w złej wierze (np. w celu przejęcia kontroli nad majątkiem danej osoby) lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny.

Całkowity brak zdolności do czynności prawnych (przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym) oznacza nieważność dokonywanych czynności prawnych. Ubezwłasnowolniony całkowicie nie może m.in. zaciągnąć kredytu czy pożyczki, sprzedać czy darować komuś mieszkania lub innych należących do niego rzeczy. Gdyby natomiast zawarł którąkolwiek z tych umów, to byłaby ona nieważna. Wyjątkiem są umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. zakup gazety, podstawowych artykułów żywnościowych, biletu autobusowego), które stają się ważne w momencie ich wykonania, pod warunkiem, że nie pociągają za sobą rażącego pokrzywdzenia ubezwłasnowolnionego całkowicie. Tak więc umowa sprzedaży gazety staje się ważna w momencie dokonania zapłaty przez ubezwłasnowolnionego całkowicie i wydania mu tej gazety przez sprzedającego, chyba że cena sprzedaży byłaby drastycznie wysoka.

Ograniczenie w zdolności do czynności prawnych (przy ubezwłasnowolnieniu częściowym) oznacza, że ważność czynności prawnej powodującej zaciągnięcie zobowiązania (np. zawarcie umowy pożyczki) lub rozporządzenie prawem (np. sprzedaż samochodu) jest uzależniona od zgody przedstawiciela ustawowego osoby ubezwłasnowolnionej. A jeżeli ubezwłasnowolniony dokona czynności prawnej bez takiej zgody ? Wówczas oceniając ważność tej czynności należy przede wszystkim ustalić czy jest to umowa czy jednostronna czynność prawna (np. rozporządzenie testamentowe). Czynności jednostronne dokonane bez zgody przedstawiciela ustawowego są nieważne. Jeżeli natomiast chodzi o umowy, to ich ważność zależy od potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego (bądź od potwierdzenia samego ubezwłasnowolnionego po odzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych), przy czym druga strona umowy może wyznaczyć termin do dokonania tego potwierdzenia (w przypadku bezskutecznego upływu tego terminu staje się ona wolna od zobowiązań wynikających z umowy).

Ubezwłasnowolniony częściowo może skutecznie zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, a ich skuteczność nie jest uzależniona od wykonania umowy czy faktu spowodowania rażącego pokrzywdzenia ubezwłasnowolnionego.

Jak znieść współwłasność działki, domu lub mieszkania?

Postępowanie przed sądem

Do rozpatrzenia wniosku właściwy jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania albo pobytu (gdy nie ma miejsca zamieszkania) osoby, której dotyczy wniosek.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć małżonek osoby, której dotyczy postępowanie, krewny w linii prostej (rodzice, dzieci, wnuki), rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy oraz prokurator (osoba spoza kręgu uprawnionych do złożenia wniosku może właśnie do prokuratora zwrócić się o zainicjowanie postępowania).

Osoba, której dotyczy wniosek zawsze powinna zostać wysłuchana przez sąd i w tym celu można zarządzić jej przymusowe sprowadzenie na rozprawę lub wysłuchać przez sędziego wyznaczonego (gdy stawiennictwo na rozprawie jest niemożliwe lub niewskazane). Wysłuchanie odbywa się w obecności biegłego psychologa i ewentualnie psychiatry lub neurologa.

Obligatoryjne jest również zbadanie takiej osoby przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy sąd uzna to za niezbędne, może zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż 6 tygodni, a w wyjątkowych wypadkach do 3 miesięcy.

Sąd może wyznaczyć doradcę tymczasowego dla ochrony osoby lub mienia pełnoletniej osoby, której dotyczy postępowanie. Co do zasady do czasu ustanowienia opiekuna lub kuratora pełni on wobec osoby, której dotyczy postępowanie podobną funkcję jak kurator ubezwłasnowolnionego częściowo.

Wezwanie na policję? Sprawdź, jakie masz prawa i obowiązki

Jeżeli sąd uzna, że potrzebny jest udział w sprawie adwokata lub radcy prawnego, który reprezentowałby osobę, której dotyczy wniosek, a osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku o pełnomocnika z urzędu, może bez takiego wniosku ustanowić dla niej pełnomocnika.

Do wniosku o ubezwłasnowolnienie należy dołączyć stosowne zaświadczenie poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli takiego zaświadczenia nie dołączono, to sąd odrzuca wniosek – chyba że złożenie takiego dokumentu jest niemożliwe (np. alkoholik nigdy nie leczył się w takiej poradni).

Jeżeli sąd uzna wniosek o ubezwłasnowolnienie za zasadny, wówczas w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie wskazuje rodzaj ubezwłasnowolnienia oraz powód tego ubezwłasnowolnienia.

Po zakończeniu postępowania sąd przekazuje akta sprawy do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu ubezwłasnowolnionego w celu ustanowienia opiekuna lub kuratora. W tej sprawie prowadzone jest odrębne postępowanie.

Upadłość konsumencka. Kiedy warto ją przeprowadzić?

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (zobacz tekst ujednolicony), w szczególności artykuły 12-22
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (zobacz tekst ujednolicony), w szczególności artykuły 544-5601