Gminy nie będą musiały co roku powtarzać tych samych czynności, gdy sytuacja osoby niepłacącej na dzieci się nie zmieniła. Nie będą też wydawać decyzji nakazującej zwrot należności.
Czasochłonność i wysokie koszty niewspółmierne do efektów to problemy, które od dawna były zgłaszane przez ośrodki pomocy społecznej realizujące zadania związane z podejmowaniem działań w stosunku do dłużników alimentacyjnych. Tę sytuację ma szansę poprawić ustawa z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. poz. 1302). Zacznie obowiązywać 18 września.
Jedna egzekucja
Do najważniejszych zmian wprowadzanych przez art. 1 pkt 6 wspomnianej ustawy należy zniesienie administracyjnego trybu egzekucji należności powstałych w wyniku wypłacania świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego (FA). Będzie ona prowadzona wyłącznie przez komorników sądowych. To oznacza, że gminy nie będą już musiały po zakończeniu okresu wypłaty świadczeń wydawać dłużnikowi decyzji o zwrocie należności. Jeżeli zaś nie spłaci on należności, to nie będzie konieczne wystawianie tytułu wykonawczego i przekazywanie go do urzędu skarbowego w celu egzekwowania alimentacyjnego długu. Ponieważ zmiana ta wejdzie w życie przed końcem obecnego okresu świadczeniowego (potrwa on do 30 września), ośrodki pomocy społecznej nie będą wydawać decyzji w stosunku do dłużników już za ostatnie 12 miesięcy.
Jednocześnie nowelizacja przewiduje przepisy przejściowe dotyczące prowadzonych administracyjnych postępowań egzekucyjnych, które rozpoczęły się przed 18 września i przed tym terminem nie zostaną zakończone. Co do zasady mają one podlegać umorzeniu, chyba że została w ich ramach wszczęta egzekucja z wierzytelności pieniężnej, ruchomości lub nieruchomości. W takim przypadku nastąpi to dopiero po ich zakończeniu. Co istotne dla gmin, w obydwu sytuacjach umorzone zostaną też koszty egzekucyjne. Rezygnacja z administracyjnego trybu nie oznacza, że w stosunku do objętych nią zaległościami nie będą podejmowane próby ich odzyskania. W tym celu gmina będzie musiała złożyć do komornika wniosek o przyłączenie się lub wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Będzie musiała to zrobić w ciągu trzech miesięcy od otrzymania postanowienia o umorzeniu.
– Praktyka ostatnich lat była taka, że komornicy sądowi wydawali postanowienia, w których zaprzestawali egzekucji należności za te okresy świadczeniowe, który były obejmowane administracyjnym trybem dochodzenia należności. Dlatego w takich sytuacjach potrzebne będzie wystąpienie o wszczęcie egzekucji – mówi Piotr Spiżewski, kierownik działu świadczeń rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Puławach.
Dodatkowo art. 1 pkt 6 lit. h ustawy nowelizującej przewiduje, że wraz z wnioskiem o przystąpienie lub wszczęcie egzekucji, do komornika sądowego powinna być przekazana nie tylko decyzja przyznająca świadczenia z FA, lecz także informacja o rozpoczęciu jej realizacji wraz z terminami wypłat pomocy finansowej w poszczególnych miesiącach.
Gminy zaoszczędzą również na kosztach działań podejmowanych wobec dłużników, ponieważ nie wszystkie będą musiały je co roku podejmować. Artykuł 1 pkt 5 nowelizacji pod specjalnym warunkiem dopuszcza możliwość odejścia od nich. Tak jak do tej pory gmina będzie musiała przeprowadzić z dłużnikiem wywiad alimentacyjny i odebrać oświadczenie majątkowe. Jednak gdy z uzyskanych w jego ramach informacji będzie wynikać, że sytuacja rodzica nie uległa zmianie (lub gdy dłużnik uniemożliwia sporządzenie wywiadu i złożenia oświadczenia majątkowego), ośrodek pomocy społecznej nie będzie musiał występować do urzędu pracy o jego aktywizację zawodową oraz wszczynać postępowania kończącego się uznaniem go za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Brak podjęcia tej drugiej czynności będzie dodatkowo oznaczać, że nie będą kierowane wnioski do starosty oraz prokuratury. Dotyczą one, odpowiednio, odebrania dłużnikowi prawa jazdy oraz ścigania go za przestępstwo uporczywej niealimentacji.
Zwrot świadczeń
Ustawa z 24 lipca 2015 r. zawiera też zmiany, które nie odnoszą się do dłużników alimentacyjnych, ale regulują postępowania związane z przyznawaniem pieniędzy z FA oraz świadczeń rodzinnych. W odniesieniu do obydwu tych form pomocy finansowej rozszerzony został katalog świadczeń nienależnie pobranych. Będą do nich należeć takie, które zostały wypłacone innej osobie niż wskazana w decyzji, jeżeli nastąpiło to z przyczyn niezależnych od gminy. Co więcej, łatwiejsze ma być odzyskiwanie kwot świadczeń rodzinnych i z FA przekazanych po śmierci osoby do nich uprawnionej na jej rachunek bankowy. Nowe przepisy zobowiązują bowiem banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz inne instytucje finansowe do zwracania gminie tych pieniędzy. Z kolei w sytuacji, gdyby przed otrzymaniem takiego wniosku wspomniane jednostki wypłaciły te środki innym osobom – co nie pozwala na ich oddanie – będą musiały poinformować o tym w ciągu 30 dni oraz wskazać osoby, które pobrały te pieniądze.
W przypadku zaś świadczeń rodzinnych doprecyzowany został przepis dotyczący świadczeń nienależnie pobranych. Sprowadza się on do tego, że gmina wyda jedną decyzję administracyjną, w której ma rozstrzygać zarówno o wysokości bezprawnie pobranej pomocy finansowej, jak i obowiązku jej zwrotu.
– Będzie to dla nas ułatwienie, ponieważ obecne przepisy są interpretowane przez sądy administracyjne w ten sposób, że musimy wszczynać dwa odrębne postępowania w tej kwestii i wydawać dwie decyzje. Teraz odbędzie się to w jednej procedurze, co wpłynie również na skrócenie czasu dochodzenia nienależnych świadczeń – podkreśla Damian Napierała, zastępca dyrektora Poznańskiego Centrum Świadczeń.
Zasiłki pielęgnacyjne inaczej dopiero w marcu 2016 roku
Uproszczenie trybu odzyskiwania przez ośrodek pomocy społecznej nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego to kolejna zmiana przewidziana w art. 3 pkt 2 ustawy z 24 lipca 2015 r. Nowa procedura ma dotyczyć sytuacji, gdy za ten sam okres czasu osoba otrzymywała zasiłek pielęgnacyjny i dodatek pielęgnacyjny (wypłacany przez ZUS łącznie z emeryturą lub rentą). Przepisy zabraniają jednoczesnego pobierania obydwu form pomocy, dlatego gminy dochodzą zwrotu zasiłku, tak jak innych świadczeń, jako nienależnie pobranych. Jeżeli pieniądze nie zostaną zwrócone, podlegają egzekucji w trybie administracyjnym.
Nowelizacja zakłada odejście od prowadzenia postępowania w zakresie ustalenia bezprawnie pobranych świadczeń. Ich zwrotu będzie dokonywał ZUS bezpośrednio do ośrodka pomocy społecznej. Jednocześnie samej osobie, która pobierała przez pewien czas obydwie formy wsparcia, zakład będzie wypłacał emeryturę lub rentę pomniejszoną o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconego nienależnie zasiłku pielęgnacyjnego. Ponieważ nowe regulacje dotyczące zwrotu wymagają przygotowań od strony technicznej przez ZUS, wejdą one w życie później niż pozostałe przepisy ustawy, a mianowicie dopiero po sześciu miesiącach od jej ogłoszenia. To oznacza, że do 18 marca 2016 r. w postępowaniach wszczętych i niezakończonych do tej daty będą stosowane dotychczasowe rozwiązania.