TEZA: Muszą jednocześnie zaistnieć trzy przesłanki, by zastosować zwolnienie składników majątku spod egzekucji administracyjnej. Chodzi o wniosek dłużnika, wystąpienie ważnego interesu zobowiązanego oraz zgodę wierzyciela.
Przedsiębiorca prowadzący firmę taksówkarską wystąpił do naczelnika urzędu skarbowego z wnioskiem o odwołanie czynności egzekucyjnych podejmowanych przez organ względem samochodu osobowego będącego taksówką. Chodziło o zaległe składki, których za pośrednictwem fiskusa dochodził Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Dłużnik argumentował, że wspomniany samochód stanowi narzędzie pracy w prowadzonej działalności gospodarczej, będącej jego jedynym źródłem utrzymania. Podnosił, że nie jest w stanie spłacić jednorazowo swojego długu, ale jednocześnie zadeklarował, że chciałby regulować comiesięczne raty w wysokości kilkuset złotych. W ten sposób dłużnik skorzystał z przysługującego mu prawa. Artykuł 13 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1619 ze zm.) stanowi bowiem, że na wniosek zobowiązanego i ze względu na jego ważny interes organ egzekucyjny może zwolnić na czas oznaczony lub nieoznaczony z egzekucji w całości lub części określone składniki majątkowe zobowiązanego.
Tak sformułowane żądanie dłużnika organ egzekucyjny przekazał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, czyli wierzyciela. Po przeanalizowaniu sprawy oddział ZUS zdecydował, by nie spełniać prośby dłużnika. Jako powód urzędnicy podali to, że ten zawiesił działalność gospodarczą, a więc wbrew jego twierdzeniom samochód osobowy nie służy mu do oferowania usług taksówkarskich. Nie ma więc powodów, by pojazd nie był objęty egzekucją. ZUS podkreślił, że zobowiązany w swoim wniosku nie przedstawił innych form zabezpieczenia należności, a wysokość rat, w jakich chciałby stopniowo regulować dług, została zaproponowana na zbyt niskim poziomie.
W obliczu takiego stanowiska wierzyciela naczelnik urzędu skarbowego, jako organ egzekucyjny, odmówił pozytywnego rozpatrzenia wniosku dłużnika. Organ przypomniał, że brak zgody wierzyciela wiąże mu ręce, a rozstrzygnięcie może być w takiej sytuacji jedno: odmowa.
Dłużnik złożył zażalenie na rozstrzygnięcie naczelnika. To nie znalazło jednak poparcia organu wyższej instancji, a więc dyrektora izby skarbowej. Wskazał on, że zwolnienie spod egzekucji składników majątkowych może nastąpić wyłącznie w przypadku łącznego spełnienia trzech przesłanek. Po pierwsze, zobowiązany musi złożyć wniosek. Po drugie, wniosek musi uzyskać zgodę wierzyciela. Wreszcie po trzecie, za zwolnieniem musi przemawiać ważny interes zobowiązanego. Brak zgody wierzyciela jest więc przeszkodą do wydania pozytywnego postanowienia w sprawie zwolnienia spod egzekucji składnika majątkowego. Oznacza to, że w przypadku braku tej zgody bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje okoliczność istnienia lub nie ważnego interesu po stronie zobowiązanego.
Dłużnik postanowił poskarżyć się do WSA w Łodzi. Raz jeszcze powołał się na fakt, że samochód jest narzędziem pracy. Sędziowie oddalili skargę. Powtórzyli przy tym argumentację dyrektora izby skarbowej. Zgoda wierzyciela na zwolnienie składnika majątkowego spod egzekucji jest obligatoryjnym wymogiem, bez którego nie można uwzględnić wniosku. Najpierw zobowiązany powinien uzyskać zgodę wierzyciela, a dopiero wtedy organ może pozytywnie rozpoznać wniosek, jeżeli stwierdzi, że przemawia za tym ważny interes zobowiązanego. Sąd wskazał, że w przedmiotowej sprawie zobowiązany nie uzyskał takiej zgody. Taki mechanizm jest swoistym gwarantem interesów wierzyciela.
Skargę kasacyjną od wyroku sądu pierwszej instancji dłużnik złożył do NSA. Ten jednak ją oddalił.
Skład orzekający NSA powtórzył argumentację sformułowaną najpierw przez dyrektora izby skarbowej, a następnie przez WSA. Sąd stwierdził, że brak kumulatywnego spełnienia wspomnianych wcześniej trzech przesłanek warunkujących zwolnienie spod egzekucji określonego składnika majątkowego sprawia, że organ nie ma możliwości pozytywnego załatwienia wniosku dłużnika. NSA nakreślił również prawidłowy przebieg zdarzeń przy rozpatrywaniu wniosków dłużników dotyczących art. 13 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Najpierw dłużnik powinien uzyskać zgodę wierzyciela (przesłanka uprzednia). Dopiero gdy taką przedłoży, organ egzekucyjny powinien zbadać kolejną przesłankę, a więc występowanie ważnego interesu dłużnika. Ten ostatni musi być rozpatrywany w świetle zobiektywizowanych kryteriów, a nie subiektywnych przekonań dłużnika. Organ musi ocenić, czy konkretne okoliczności sprawy przemawiają za zwolnieniem danego składnika majątkowego spod egzekucji. Takimi okolicznościami może być chociażby to, że ów składnik dłużnik wykorzystuje do pracy zarobkowej.
WYROK NACZELNEGO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO z 31 marca 2015 r, sygn. akt II FSK 475/13