Pokrzywdzeni i świadkowie, którzy nie chcą składać zeznań w postępowaniu karnym z uwagi na obawę stosowania wobec nich przemocy przez podejrzanego, mogą wnioskować o utajnienie danych osobowych. Jeśli zagrożenie zostanie uprawdopodobnione, informacje umożliwiające ich identyfikację będą dostępne tylko dla prokuratora i sądu.

Udostępnienie akt

Jednym z podstawowych uprawnień stron postępowania karnego jest prawo przeglądania akt sprawy i zapoznania się ze zgromadzonymi w nich materiałami. Na etapie dochodzenia lub śledztwa odbywa się to za zgodą funkcjonariusza prowadzącego sprawę. Z aktami mogą zaznajamiać się zarówno pokrzywdzony, podejrzany, jak i reprezentujący ich prawnicy. W wyjątkowych przypadkach akta postępowania przygotowawczego mogą być udostępniane również innym osobom. Zgodzić się na to musi jednak prokurator. W postępowaniu przygotowawczym uwzględnienie i odmowa uwzględnienia wniosku o udostępnienie akt, sporządzenie z nich odpisów i kserokopii następują w formie zarządzenia, które wymaga pisemnego uzasadnienia.
Wraz z wglądem do akt podejrzany uzyskuje prawo do zapoznania się z materiałami zgromadzonymi w sprawie, w tym protokołami przesłuchania świadków, podejrzanych czy osób składających zawiadomienie o przestępstwie. Tymczasem przed przesłuchaniem świadka policjant, prokurator lub sąd ma obowiązek sprawdzenia ich danych osobowych na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość. Czynność rozpoczyna się zawsze od zapytania świadka o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania, karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz stosunek do stron. Przesłuchujący robi następnie o tym stosowną wzmiankę w protokole. Z uwagi na to niektóre osoby składające zeznania w procesie karnym wolą, aby informacje o miejscu jego zamieszkania czy nawet wszelkie inne dane osobowe zostały utajnione.

Korespondencja

Świadek może wystąpić o zastrzeżenie informacji dotyczących miejsca jego zamieszkania. Zgodnie z art. 193 par. 3 kodeksu postępowania karnego w sytuacji gdy zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka w związku z jego czynnościami, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Taki wniosek musi zostać jednak poparty uzasadnionymi okolicznościami obawy użycia przemocy lub groźby bezprawnej w związku z jego czynnościami takimi jak składanie zeznań, udział w oględzinach czy okazaniu wizerunku. Świadek może złożyć taki wniosek, również gdy zagrożenie będzie odnosiło się do osoby najbliższej, a więc m.in. do rodziców, dzieci, rodzeństwa, małżonka czy konkubenta.
Wniosek o zastrzeżenie miejsca zamieszkania można złożyć w czasie przesłuchania do protokołu lub też w odrębnym piśmie. W razie wydania decyzji o utajnieniu tych informacji oryginalne protokoły przesłuchania trafiają do zaplombowanej koperty, a ich kopie, z usuniętymi danymi osobowymi – wracają do akt sprawy. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres.
Konsekwencją zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania świadka do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu jest nieumieszczanie tych danych w protokole. W polu formularza protokołu czynności oznaczonym jako „miejsce zamieszkania” umieszcza się adnotację w brzmieniu „do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu”.

Świadek incognito

Zastrzeżenie wszystkich danych, a nie tylko dotyczących miejsca jego zamieszkania, pozwalających na ustalenie tożsamości świadka wymaga przyznania świadkowi statusu świadka anonimowego (incognito). Jest to możliwe w szczególnych przypadkach, gdy zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej. Postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości, w tym danych osobowych, świadka wydaje sąd lub prokurator (art. 184 par. 1 kodeksu postępowania karnego).
Jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 18 listopada 1999 r., sygn. akt II AKa 243/99, zawarte w art. 184 par. 1 k.p.k. pojęcie „dane osobowe” rozumieć należy jako każdą informację dotyczącą osoby fizycznej, pozwalającą na określenie tożsamości tej osoby. Oznacza to, że dopuszczalne jest utajnienie przed oskarżonym i jego obrońcą fragmentów zeznań świadka anonimowego, zawierających informacje, których ujawnienie prowadziłoby do ustalenia tożsamości świadka.

Wniosek do sądu

Wniosek o wydanie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka może zostać złożony w pisemnym zawiadomieniu o przestępstwie do protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie, do protokołu przesłuchania świadka, a także ustnie lub na piśmie – odpowiednio sądowi, a w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi lub innemu organowi prowadzącemu postępowanie.
Postępowanie w zakresie przyznania statusu świadka anonimowego jest poddane szczególnym rygorom, gdyż toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą jako informacja niejawna o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”. W razie decyzji o przyznaniu statusu dane lub okoliczności umożliwiające jego identyfikację pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność – również funkcjonariusza policji prowadzącego postępowanie. Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać wtedy oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności.
Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy danych świadkowi i oskarżonemu, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi, przysługuje w terminie 3 dni zażalenie do sądu.
Wzór postanowienia
Sygn. akt 7 Ds. 123/13/I
Ząbkowice, 27 maja 2013 r.
POSTANOWIENIE
o zastrzeżeniu danych dotyczących miejsca zamieszkania świadka

Jan Kowalski, prokurator Prokuratury Rejonowej w Ząbkowicach, po zapoznaniu się z aktami dochodzenia o sygn. akt 7 Ds. 123/13/I przeciwko Adamowi Nierada podejrzanemu o czyn określony w art. 280 § 1 k.k., jak również wnioskiem z 24 maja 2013 r. o zastrzeżenie danych osobowych złożonym przez Radosława Firleja
– na podstawie art. 191 § 3 k.p.k. i art. 326 § 3 pkt 4 k.p.k.

postanowił
I. zastrzec do wyłącznej wiadomości prokuratora i sądu dane dotyczące miejsca zamieszkania pokrzywdzonego Radosława Firleja w sprawie 7 Ds. 123/13/I;
II. zastrzeżenia dokonać poprzez:
1. wyłączenie oryginałów kart zawierających dane adresowe pokrzywdzonego, tj. k. 1, 12, 14, 65, 123, 124,
2. sporządzenie kserokopii wyżej wymienionych kart, w sposób uniemożliwiający identyfikację miejsca zamieszkania pokrzywdzonego,
3. włączenie do akt kserokopii w miejsce oryginałów,
4. zabezpieczenie oryginałów wyłączonych kart w zalakowanej kopercie,
5. wyłączenie tak zabezpieczonej koperty do akt podręcznych prokuratora o sygn. 7 Ds. 123/13/I jako załącznik nr 1.
III. wyłączyć inne karty zawierające dane adresowe pokrzywdzonego, sporządzone po dniu wydania niniejszego postanowienia i zastąpić je kserokopiami w sposób uniemożliwiający identyfikację miejsca zamieszkania pokrzywdzonego;
IV. wszelkie pisma do pokrzywdzonego Rafała Firleja doręczać na wskazany przez niego adres korespondencyjny.







Uzasadnienie
Prokuratura Rejonowa w Ząbkowicach prowadzi śledztwo przeciwko przeciwko Adamowi Nierada podejrzanemu o czyn określony w art. 280 § 1 k.k. W dniu 24 maja 2013 r. Radosław Firlej złożył pisemny wniosek o zastrzeżenie informacji o jego miejscu zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratory. Pokrzywdzony podał, że w związku ze złożonymi przez niego zeznaniami dotyczącymi okoliczności rozboju popełnionego na jego szkodę, jak również prawem podejrzanego do przejrzenia akt sprawy obawia się stosowania przemocy lub groźby ze strony osób związanych z podejrzanym. Radosław Firlej podkreślił, że do tej pory nie został ujęty drugi sprawca czynu, który może bezprawnie wpływać na zmianę lub wycofanie złożonych przez niego zeznań.
Analiza materiałów zgromadzonych w sprawie, jak również okoliczności, na które powołuje się pokrzywdzony, wskazuje na to, że w sposób uzasadniony może on obawiać się o swoje bezpieczeństwo.
Z uwagi na powyższe, stosownie do treści art. 191 par. 3 k.p.k., należy postanowić o zastrzeżeniu danych dotyczących miejsca zamieszkania Rafała Firleja.
Prokurator Prokuratury Rejonowej w Ząbkowicach
Jan Kowalski


PRZYKŁADY
1 Świadek nie może odmówić stawienia się na wezwanie
Maria P. została wezwana na policję w celu złożenia zeznań w charakterze świadka. W odpowiedzi skierowała do prowadzącego dochodzenie pismo, że nie stawi się w terminie czynności. Nie chce bowiem, by którykolwiek z podejrzanych dowiedział się, gdzie mieszka, i później się mścił. Maria P. została poinformowana, że podstawową powinnością świadka jest stawienie się w czasie i miejscu wskazanym przez organ mający dokonać przesłuchania. Tylko świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu. W każdym momencie osoba taka może złożyć wniosek o zastrzeżenie informacji o jego miejscu zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. W razie wydania postanowienia o zastrzeżeniu danych przez prokuratora z danymi takimi nie może zapoznawać się podejrzany, jego obrońca, pokrzywdzony, a nawet funkcjonariusz policji.
Na świadka, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 10 tys. zł.
2 Utajnienie danych osobowych tylko na mocy postanowień sądu
Zbigniew P. złożył wniosek o przyznanie mu w śledztwie statusu świadka anonimowego. Zarówno prokurator, jak i rozpoznający zażalenie na jego postanowienie sąd uznali, że przedstawione przez Zbigniewa P. okoliczności i dowody nie przemawiają za potrzebą utajnienia jego danych. Mężczyzna złożył więc wniosek o utajnienie danych osobowych do generalnego inspektora ochrony danych osobowych. Dowiedział się wkrótce, że instytucja świadka incognito może być zastosowana tylko na mocy postanowienia wydanego przez sąd, a w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora. Postanowienie w tym przedmiocie podlega zaś kontroli instancyjnej. GIODO nie jest zaś organem kontrolującym ani nadzorującym prawidłowość stosowania prawa materialnego i procesowego w sprawach należących do właściwości innych organów, służb czy sądów, których orzeczenia podlegają ocenom w toku instancji czy w inny sposób określony odpowiednimi procedurami.
Podstawa prawna
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 z późn. zm.)
Rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 18 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka oraz sposobu postępowania z protokołami z zeznań tego świadka (Dz.U. z 2003 r. nr 108, poz. 1024).