Artykuł 210 kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości złożenia zażalenia na zarządzenie wyjęcia zwłok z grobu, narusza prawo do ochrony życia prywatnego – uważa dr Adam Bodnar. Rzecznik praw obywatelskich przyłączył się do toczącej się przed Trybunałem Konstytucyjnym sprawy dotyczącej ekshumacji bez zgody rodziny.
Zgodnie z art. 47 ustawy zasadniczej każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
– Oznacza to, że osoba, której prawa naruszono, musi mieć zapewniony dostęp do sądu, tj. prawo do uruchomienia procedury przed sądem niezależnym, bezstronnym i niezawisłym. Adresatem prawa do sądu jest państwo, które ma obowiązek ustanowienia określonych regulacji o charakterze ustrojowym i procesowym oraz ich przestrzegania – zaznacza RPO, który dodaje, że konstytucja gwarantuje także kontrolę instancyjną orzeczeń oraz decyzji.
Mechanizm ten ma przede wszystkim zapobiegać pomyłkom i arbitralnie podejmowanym decyzjom w pierwszej instancji. RPO zwraca uwagę, że gwarancja ta odnosi się zarówno do orzeczeń i decyzji wydawanych w szeroko pojmowanych postępowaniach sądowych, jak i w postępowaniach nienależących do kompetencji sądu i prowadzonych przed innymi organami, takich jak postępowanie administracyjne lub przygotowawcze.
Ustawodawca co prawda może wprowadzać wyjątki od tej reguły, lecz nie może to prowadzić do naruszenia innych norm konstytucyjnych ani powodować przekreślenia samej zasady zaskarżalności. Muszą one znajdować uzasadnienie w demokratycznym państwie prawnym.
Problem z brakiem możliwości zaskarżenia decyzji prokuratora o ekshumacji ujawnił się na kanwie śledztwa smoleńskiego. W ramach postępowania prokurator zarządził ekshumację wszystkich niespopielonych ciał ofiar katastrofy. Część rodzin, która nie zgadza się z decyzją prokuratora, nie może skutecznie poddać jej kontroli sądowej.
To właśnie w sprawie Ewy Solskiej, wdowy po Leszku Solskim, działaczu Federacji Rodzin Katyńskich, oraz Małgorzaty Ewy Rybickiej, żony posła Arkadiusza Rybickiego, Sąd Okręgowy w Warszawie zadał pytanie prawne do TK. Oprócz tego, nie czekając na wyrok TK, kobiety złożyły też skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ten zakomunikował jej przyjęcie do merytorycznego rozpoznania).
Zdaniem RPO brak skutecznego środka odwoławczego na zarządzenie ekshumacji, także na gruncie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, należy uznać za nieuprawnioną ingerencję w prawo jednostki do poszanowania jej życia prywatnego i rodzinnego. Zwłaszcza że nie istnieją żadne szczególne okoliczności usprawiedliwiające w tym wypadku pozbawienie strony środka zaskarżenia.