Nie tylko strona zwolniona od kosztów sądowych będzie mogła ubiegać się o adwokata z urzędu. Możliwość taką będą miały również osoby, których nie stać na opłacenie wynagrodzenia pełnomocnika. Strona będzie mogła wskazać adwokata lub radcę prawnego, którego chce ustanowić.
Ministerstwo Sprawiedliwości skierowało do uzgodnień resortowych projekt zmian w kodeksie postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm.). Nowe regulacje przygotowane przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego dostosowują przepisy do czerwcowego wyroku Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt P 37/07), który orzekł, że o ustanowienie bezpłatnego prawnika można ubiegać się, niezależnie od tego, czy zostało się wcześniej zwolnionym z kosztów sądowych. Dodatkowo projekt reguluje tryb i konsekwencje odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej przez ustanowionego adwokata lub radcę prawnego oraz wpływ wniosku o ustanowienie pełnomocnika na bieg terminu do złożenia środka zaskarżenia w sytuacji, w której w postępowaniu obowiązuje obligatoryjne zastępstwo przez adwokatów lub radców prawnych.
- Proponowane zmiany nie spowodują zwiększenia praw procesowych stron, jednak istotnie ułatwią im możliwość skorzystania z bezpłatnej pomocy profesjonalnego pełnomocnika - tłumaczy Monika Piecuch z Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych Krystian Ślązak, Arkadiusz Robert Zapiór i Partnerzy.

Prawnik nie dla wszystkich

Dzisiaj bezpłatny dostęp do fachowej pomocy prawnej uzależniony jest od sędziowskiego zwolnienia strony procesu od kosztów sądowych. Przepisy nie pozwalają na ustanowienie adwokata lub radcy prawnego tylko dlatego, że strony nie stać na zapłacenie wynagrodzenia pełnomocnika. Ma to się zmienić. Zgodnie z projektem o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego będzie mogła ubiegać się również strona niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, jeżeli złoży oświadczenie, że nie jest w stanie bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Natomiast w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje zdolność sądową - zwolnienie będzie możliwe, jeżeli np. przedsiębiorca wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Oznacza to, że o ustanowieniu pełnomocnika decydować będzie potrzeba jego udziału w sprawie i możliwość pokrycia jego wynagrodzenia przez stronę. W przypadku osób zwolnionych od kosztów sądowych w całości lub w części, uwzględnienie wniosku zależeć będzie od tego, czy sąd uzna udział w sprawie adwokata lub radcy prawnego za potrzebny. Zdaniem adwokata Jerzego Naumanna, idea jest słuszna, ale mało przekonująca.
- W praktyce chodzi o przypadki, w których kogoś stać na zapłacenie wpisu sądowego od pozwu, w którym występuje np. o rozwód (600 zł), a nie stać na zapłacenie dodatkowych 360 zł za pomoc adwokata. Tyle bowiem wynosi urzędowa stawka za prowadzenie takiej, często skomplikowanej i czasochłonnej, sprawy - wyjaśnia Jerzy Naumann.

Badanie stanu majątkowego

Do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona powinna dołączyć oświadczenie sporządzone według ustalonego wzoru, obejmujące dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Obowiązek ten nie będzie dotyczył osób zwolnionych przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części.
- Nie oznacza to, że każdy, kto wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia pełnomocnika, uzyska pomoc z urzędu. Sąd nadal będzie brał pod uwagę istotne przesłanki, takie jak: nieporadność strony, charakter sprawy i poziom jej skomplikowani - wyjaśnia Michał Badura, prawnik z Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych Krystian Ślązak, Arkadiusz Robert Zapiór i Partnerzy.

Adwokat z czołówki

O ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego rozstrzygać będzie sąd, natomiast osobę pełnomocnika, podobnie jak obecnie, wskaże właściwa okręgowa rada radców prawnych lub okręgowa rada adwokatów. Nowością jest jednak przepis, który pozwala stronie na wskazanie we wniosku adwokata lub radcy prawnego, który miałby reprezentować stronę. W przypadku gdy sąd ustanowi pełnomocnika, właściwy organ samorządu prawniczego w miarę możliwości powinien wyznaczyć adwokata lub radcę prawnego wskazanego przez stronę.
Zdaniem Andrzeja Króla, radcy prawnego z Warszawy, pomysł ten nie jest dobrym rozwiązaniem.
- Nie może być tak, że prawnicy uznawani w powszechnej opinii za ekspertów w swoich dziedzinach, będą mieli znaczną liczbę urzędówek, kosztem własnej praktyki. Taki zapis może istnieć tylko wtedy, kiedy przepisy pozwalałyby zbyt często ustanawianym radcom prawnym lub adwokatom na zwolnienie się z obowiązku pomocy prawnej z urzędu - tłumaczy Andrzej Król. Wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego i zawiadomienie o tym sądu następować powinno niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu dwóch tygodni.
4708 wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych wpłynęło do sądów rejonowych i okręgowych w Polsce w 2007 roku, z czego 2325 zostało załatwionych pozytywnie
OPINIA
BARTOSZ FRĄCZYK
radca prawny, partner w Kancelarii Frączyk & Frączyk w Krakowie
Możliwość domagania się jedynie ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika będzie stosowana przez stronę w sprawach, w których opłaty sądowe są stosunkowo niewielkie, a stopień skomplikowania sprawy znaczny. Konsekwencją będzie proces trwający kilka lat, przy znacznym zaangażowaniu pełnomocnika z urzędu, który otrzyma stawkę minimalną, stosownie do przepisów rozporządzenie ministra sprawiedliwości. Zmiany mogą być dotkliwe dla pełnomocnika, gdyż zobowiązują go do zastępowania strony do prawomocnego zakończenia sprawy.
Pełnomocnik z urzędu / DGP