Sędzia Rafał Puchalski: Problem z Trybunałem Konstytucyjnym, to w chwili obecnej już dyskusja o przyszłości demokracji w Polsce oraz walka o podstawowe wartości konstytucyjne.

Ewa Maria Radlińska: Czy sędziowie nie obawiają się zamachu władzy wykonawczej na sądowniczą?

Rafał Puchalski, sędzia: Odpowiedź na tak postawione pytanie, obserwując zapowiedzi niektórych polityków, jest oczywista i jednoznaczna. Obecna władza pragnie zwiększenia swoich wpływów na sądownictwo. Natomiast wcale mnie nie zaskakuje ta tendencja, ponieważ każda opcja polityczna, niezwłocznie po uzyskaniu steru rządów rozpoczyna „reformowanie wymiaru sprawiedliwości”. Paradoksalnie, w mojej opinii, najbardziej szanującymi konstytucyjny podział władz i najmniej ingerującymi w niezależność sądów, były rządy o lewicowych korzeniach, a partie polityczne walczące o demokrację całkowicie zapomniały o swoich ideałach. Ostatnie lata, to permanentna próba sił i szukanie możliwości uzyskania wpływu na sądy. W tym celu politycy wykorzystują sferę nadzoru administracyjnego, próbując zacierać cienką granicę między sferą judykacyjną, a administracyjną. Przykładem może być forsowana przez uprzednią koalicję rządzącą zmiana ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, która prawdopodobnie nie została podpisana przez obecnego prezydenta.

EMR: Jak więc dziś rysuje się przyszłość sądownictwa?

RP: Nie będę prawdopodobnie odosobniony w swojej poważnej obawie o przyszłość sądownictwa. Z jednej strony mamy deklaracje ministra sprawiedliwości o planach znaczącego zwiększenia niezależności sędziów, np. względem prezesów, co jest niewątpliwie słusznym kierunkiem, albowiem prezes sądu zawsze w pewien sposób będzie podporządkowany władzy wykonawczej. Z drugiej strony zapowiedzi programowe oraz wypowiedzi części polityków, którzy kwestionują zasadę niezawisłości sędziowskiej. Publiczne, lekceważące wypowiedzi odnośnie do mocy prawnej wyroków, określające je jako opinie, do których nie trzeba się stosować, wskazywanie na konieczność wprowadzanie możliwości odwoływania sędziów, to tylko przykłady wskazujące na antydemokratyczne zapędy.

EMR: No i co z tym zrobią sędziowie?

RP: Trudno jest dzisiaj ocenić w jakim kierunku pójdą rozwiązania systemowe. Jako środowisko będziemy obserwować i niezwłocznie podejmować wszelkie dostępne działania w obronie niezależności sądów. Jestem przekonany, że sędziowie zdają sobie doskonale sprawę z tego, że są strażnikami obywatela przed zakusami władz i jeżeli dojdzie do prób ograniczenia ich niezawisłości, czy zamachu na niezależność sądów, będą umieli się temu przeciwstawić. Moje dotychczasowe doświadczenie wskazuje, że jako środowisko jesteśmy szczególnie uwrażliwieni na potrzebę troski o trójpodział władz.

EMR: A jak pan, jako karnista postrzega połączenie funkcji ministra sprawiedliwości z prokuratorem generalnym? To z kolei podporządkowanie sobie prokuratury przez władzę wykonawczą.

RP: Rozdzielenie obu tych funkcji było jednym z filarów reform poprzedniej ekipy rządzącej, a jej uzasadnieniem było uniezależnienie prokuratury od władzy wykonawczej. Co ciekawe pod koniec rządów PO-PSL, jej przedstawiciele niemalże publicznie stwierdzali, że rozdział był błędny, ponieważ… nie mają wpływu na prokuraturę. Te słowa, to dowód, że wszyscy politycy korzystają z każdej możliwości uzyskania wpływu na dziedziny, które z założenia powinny pozostawać poza zasięgiem polityki. Rozumiem uzasadnienie zapowiedzi połączenia, czyli odpowiedzialność rządu za politykę karną. Osobiście uważam jednak, że mądrym posunięciem byłoby wprowadzenie nowelizacji w prokuraturze, dostosowanie jej funkcjonowania do warunków obecnie istniejących. Oczywiście rząd powinien mieć wpływ na kierunki działań prokuratury i tutaj powinny zostać podjęte prace legislacyjne. Samo połączenie funkcji prokuratora generalnego i ministra sprawiedliwości, to wracanie do rozwiązań systemowych z niechlubnych okresów historii naszego kraju i stwarzanie zagrożeń w postaci upolitycznienia prokuratury. Prokurator generalny to funkcja gwarantująca ściganie za popełnianie przestępstw również członków ekip rządzących i chociażby z tego względu, żeby uniknąć podejrzeń o stronniczość, nie powinno się łączyć tej funkcji z ministrem sprawiedliwości.

EMR: 3 grudnia br. Trybunał Konstytucyjny orzekał w sprawie przepisów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, w tym zajmował się kontrowersyjną kwestią wyboru sędziów konstytucyjnych. A przed TK protestowano. Uczestniczy pan w tym?

RP: Nie uczestniczyłem w protestach przed TK. Uważam, że tego rodzaju artykułowanie swoich poglądów nie powinno się odbywać w ten sposób. Trybunał rozstrzygał tego dnia sprawę, a pikietowanie w czasie rozprawy nie sprzyja procedowaniu. Natomiast sama rozprawa była fascynująca z uwagi na precedensowy jej charakter.

EMR: A jak pan widzi możliwość rozwiązania problemu jaki obecna władza ma z trybunałem?

RP: Problem z Trybunałem Konstytucyjnym, to w chwili obecnej już dyskusja o przyszłości demokracji w Polsce oraz walka o podstawowe wartości konstytucyjne. Nie należę do osób bezkrytycznych względem niektórych członków tego ciała, a nawet wstyd mi za nich. Natomiast sam organ, jako instytucja stanowiąca swoistego rodzaju zabezpieczenie przed łamaniem przez władzę ustawodawczą wartości konstytucyjnych, musi być broniona przez każdego obywatela tego kraju. Tylko Trybunał Konstytucyjny jest uprawniony do oceny zgodności ustaw z najwyższym aktem prawnym, jakim jest konstytucja i nie wyobrażam sobie funkcjonowania państwa bez takiego ciała. Jest oczywiście możliwe przekazanie jego kompetencji do Sądu Najwyższego, ale oczyma wyobraźni już widzę zmiany ustawodawcze podporządkowujące sąd politykom.

EMR: Politycy od lat prowadzą takie działania w stosunku do TK.

RP: Publiczne wypowiedzi polityków oraz podejmowane przez Sejm obu kadencji uchwały, nowelizacje ustaw dowodzą, że Trybunał Konstytucyjny stał się przez polityków pojmowany jako swoistego rodzaju „łup”. Niezależnie od strony sceny politycznej jedynym problemem dla polityków jest to, ilu członków TK pochodzi z czyjegoś poparcia. Jest to dla mnie szokujące i smutne. To argument za zmianą sposobu wyboru sędziów TK. Członkowie TK absolutnie nie powinni być wskazywani przez partie polityczne. Wydaje się, że obecne rozwiązania jedynie zachęcają polityków do kolejnych prób zawłaszczania instytucji państwowych.

Największym zagrożeniem, dla mnie osobiście nie jest oskarżanie o upolitycznienie trybunału, ale obniżenie jego wiarygodności oraz szacunku do jego orzeczeń. Tak oceniam wypowiedzi, że wyrok Trybunału to jedynie opinie, czy brak deklaracji niezwłocznego wykonania jego orzeczeń. Takie postępowanie jest niedopuszczalne w państwie prawa i mam nadzieję, że dojdzie do refleksji w tym zakresie.

Rozmawiała: Ewa Maria Radlińska