Poszukiwanie dokumentów bez wątpienia jest czynnością typową dla postępowania prokuratorskiego. Nie można zaś przekształcać postępowania przed sądem w postępowanie przygotowawcze.

Sprawa dotyczyła oskarżonej M. T., której postawiono zarzut przywłaszczenia środków z rachunków bankowych należących do zmarłego mężczyzny, do których posiadała upoważnienie. Kwota nie była mała, bo aż 246 tys. zł. To nie koniec. Przywłaszczyła jeszcze - zgodnie z zarzutami - kilka tysięcy euro, oraz przedmioty o wartości sięgającej ok. 10 tys. zł: komputera stacjonarnego, laptopa, aparatu fotograficznego, złotego zegarka i złotego sygnetu.

Niepotwierdzone dowody

Sąd okręgowy, który zajmował się sprawą dostrzegł jednak, że prokurator nie wykonał rzetelnie swojej pracy i właściwie zaniedbał wiele czynności, które powinien wykonać. W sprawie było bardzo dużo dowodów, a oskarżyciel nie zweryfikował i nie potwierdził za zgodność szeregu dokumentów: bankowych, kserokopii tłumaczenia rozliczenia płacy, postanowienia sądu, pism banku, aktu notarialnego, protokołu spisu inwentarza, wezwania do zwrotu mienia. Dokumentacja ta była zaś istotna dla rozstrzygnięcia, gdyż obrazowała przebieg zdarzeń, dokonywania wypłat i ruchów na kontach zmarłego. Ponadto kwoty wskazane ww. dokumentach bankowych miały za zadanie w sposób nie budzący wątpliwości potwierdzić rzeczywistą wysokość szkody w tej sprawie.

Sąd nie widział możliwości naprawienia tych nieprawidłowości, więc sprawa została zwrócona prokuraturze, na podstawie art. 345 par. 1 kodeksu postępowania karnego. Stanowi on, że sąd przekazuje sprawę prokuratorowi w celu uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, jeżeli akta sprawy wskazują na istotne braki tego postępowania, zwłaszcza na potrzebę poszukiwania dowodów, zaś dokonanie niezbędnych czynności przez sąd powodowałoby znaczne trudności. Przepis ten w zasadzie nie wskazuje kryteriów ustalania braków postępowania przygotowawczego, których zaistnienie uzasadnia zwrot sprawy prokuratorowi. Wydaje się jednak, że najistotniejszą cechą braku uzasadniającego zwrot sprawy w tym trybie jest to, że jego usunięcie w wyniku czynności sądu powodowałoby znaczne trudności. Chodzi tu, z jednej strony, o pracochłonność tych czynności, a z drugiej - o niezbędny do tego czas, w sytuacji gdy prawo stawia wymóg, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie.

Cel postępowania

Sąd wskazał, że trzeba pamiętać o celu, jaki ma być zrealizowany w postępowaniu karnym, który został określony w art. 2 par. 1 pkt 4 k.p.k., aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. To zaś co sąd miał do dyspozycji w tej sprawie nie pozwalało na wydanie zarządzenia o wyznaczeniu rozprawy głównej. Sąd wyjaśnił, że art. 345 par. 1 k.p.k. posługuje się zwrotem „istotne braki postępowania”. Pojęcie to obejmuje nie tylko braki w materiale dowodowym przedstawionym przez prokuratora, ale także takie wady tego postępowania, które znacznie utrudniają rzetelne rozpoznanie sprawy przez sąd. Przykładem takiego innego braku jest zaistniałe w tej sprawie istotne ograniczenie prawa do obrony podejrzanej na etapie postępowania przygotowawczego, wynikające z niemożności zapoznania się ze zgromadzonymi w sprawie dowodami. Chodzi również o to, aby braki postępowania, wobec konieczności podejmowania przez sąd praco- i czasochłonnych czynności, które powinny być przeprowadzone w toku śledztwa czy dochodzenia, nie powodowały przekształcenia postępowania przed sądem w postępowanie przygotowawcze. Poszukiwanie dowodów np. dokumentów, gdy miejsce ich znajdowania się nie jest znane, bez wątpienia jest bowiem czynnością typową dla postępowania prokuratorskiego. Wymaga bowiem zaangażowania, niejednokrotnie nie tylko Policji, czy innych organów tego rodzaju, ale także innych instytucji. Jest to jednocześnie brak na pewno istotny, którego usunięcie przez sąd jest nie tylko znacznie utrudnione, ale czasem wręcz niemożliwe do zrealizowania.

Sąd podkreślił, że zadaniem oskarżycieli jest ustalenie materiału dowodowego w tym świadków, przemawiających zarówno na korzyść jak i niekorzyść oskarżonej. Uzupełnienie takich braków, które są istotne, przez sąd jest w zasadzie niemożliwe biorąc pod uwagę, że musiałby zwracać się do stosownych urzędów lub szukać świadków, co spowodowałoby znaczne trudności. Zwrot sprawy w celu usunięcia istotnych braków postępowania prokuratorskiego służy wyegzekwowaniu obowiązku przedstawienia sądowi materiałów postępowania przygotowawczego wraz ze zgromadzonymi dowodami. Tak, by sąd miał możliwości wydania rozstrzygnięcia w procesie. Doszło tym samym do całkowitego przerzucenia na sąd ciężaru związanego z gromadzeniem materiału dowodowego.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 19 czerwca 2013 r., sygn. akt VIII K 73/13