Widziane z dystansu
Bo są złe? Niekoniecznie. Wiele z nich, często przełomowych, po ożywionej dyskusji nigdy nie stało się prawniczą rzeczywistością. Powód jest inny. Ludzie nie lubią zmian. Jedno, co jest pewne w każdym reformatorskim projekcie, to opór.
W lipcowym numerze „Harvard Business Review” z 2008 r. John P. Kotter i Leonard A. Schlesienger napisali, że każda zmiana, nawet racjonalna i pozytywna, powoduje „emocjonalne wzburzenie”. W zasadzie jest niemal pewne, że grupy, których „nowe” będzie dotyczyć, stawią bierny opór lub będą zachowywać się agresywnie atakując podstawy zmian. Tyle Kotter i Schlesienger .
Od siebie dodam, że ataki ad personam i inne, które opisuje w ,,Nielojalnych fortelach erystycznych” Schopenchauer, są prawie nieuniknione i reformator się przed nimi nie ustrzeże. Ich asortyment jest naprawdę szeroki: od deprecjacji zdolności intelektualnych autora zmian do sławnego ,,kto za tym stoi” czy też przypisania reformatorowi nieczystych intencji. Opór pojawi się w różnych formach od delikatnie zaznaczonego sceptycyzmu („projekt jest w zasadzie dobry, ale...”) do zorganizowanych aktów destrukcji w postaci koalicji antyreformatorskiej, której jedynym celem jest zdemolowanie projektu, bynajmniej nie ze względów merytorycznych.
Często względy te nie są najistotniejsze, ważna jest walka z nowym.
I tu dochodzimy do sedna. Dlaczego stawiamy opór, ba walczymy ze zmianami?
Nowa koncepcja – zmiana jest zwykle sprzeczna (inaczej nie byłaby reformatorska) z dotychczasowymi przekonaniami, modelami myślowymi. Adresat zmian ma w takiej sytuacji do czynienia z dwiema prawdami: dotychczasową (znaną ) i nową (obcą). Stara jest sprawdzona i wiadomo na czym polega, nowa niesie niezbadane zagrożenia i ryzyka. Obie są ze sobą sprzeczne i co gorsza nie mogą być prawdziwe jednocześnie. Odbiorca zmiany ma więc do czynienia ze znanym i opisanym zjawiskiem tzw. dysonansu poznawczego, więc musi zdecydować się na jedną z nich. Zwykle wybiera starą i sprawdzoną. W takich sytuacjach ludzie dążyć będą do unikania ryzyka za wszelką cenę.
Wyrażona publicznie opinia w zasadzie nie ulega już zmianie, a sporządzona na piśmie nie zmieni się na pewno, bowiem wiąże się z utratą twarzy przez autora czy też autorów. Tak więc oto proces legislacyjny oprócz elementów czysto prawnych i oczywiście merytorycznych zawiera niezwykle istotne (niestety niedoceniane) elementy dotyczące zasad wprowadzenia zmian.
Nowa idea musi być sprzedana, bo nawet najlepszy produkt będzie zalegał magazyny, kiedy nie będzie potrzeby jego nabycia. Firmy muszą się zmieniać, by dogonić lub wyprzedzić konkurencję. Muszą wdrażać innowacyjne (ale budzące opór pracowników) rozwiązania, inaczej znikną z rynku. Ich właściciele i menedżerowie muszą wykazać duży poziom desperacji, wytrwałości i wiary w słuszność zmian. Ale też nie mają w wielu przypadkach wyjścia – brak zmian doprowadzi do upadku przedsiębiorstwa. Konsekwencje poniosą jego właściciele i pracownicy.
A co wydarzy się, kiedy reformatorski projekt legislacyjny trafia do kosza? Pozornie nic. Nikt przecież nie traci pracy. Jednak skutek braku reform jest poważniejszy, bo zapłacą za niego wszyscy: to koszt niesprawnego państwa.