Myślimy z mężem o adopcji dziecka. Czy musimy zdecydować o tym oboje, czy mogę je przysposobić samodzielnie? A gdybym była osobą samotną, również miałabym szansę na dziecko? – pyta pani Karolina. – Jaką procedurę trzeba przejść?
Adopcja, czyli przysposobienie, jest uznaniem obcego dziecka za własne. Wymaga zgody obojga małżonków, jeśli nawet przysposabia tylko jedno z nich. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy drugi małżonek nie ma zdolności do czynności prawnych lub porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Przysposobić dziecko może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc pełnoletnia i nie ubezwłasnowolniona, pod warunkiem że może sprawować władzę rodzicielską, ma odpowiednie kwalifikacje moralne, zdrowotne i stabilną sytuację materialną. Adoptowane dziecko musi być małoletnie, przynajmniej w chwili złożenia wniosku o adopcję, a jeśli ukończyło 13 lat, musi wyrazić na nią zgodę.
Pierwszym krokiem jest kontakt z ośrodkiem adopcyjnym. Tam przyszli rodzice składają dokumenty ustalone podczas pierwszej rozmowy (patrz ramka) i rozpoczynają wstępną procedurę kwalifikacyjną, podczas której są sprawdzani, czy podołają funkcji rodziców adopcyjnych. W ośrodku adopcyjnym następuje diagnoza psychologiczno-pedagogiczna – w tym wstępna ocena motywacji. Trzeba liczyć się z wizytą w miejscu zamieszkania, niezbędny jest bowiem wywiad adopcyjny sprawdzający warunki dla rozwoju dziecka. Na podstawie zgromadzonych informacji ośrodek kwalifikuje (lub nie) przyszłych rodziców na szkolenie. Obowiązek szkolenia nie dotyczy kandydatów spokrewnionych albo spowinowaconych z dzieckiem lub sprawujących nad nim rodzinną pieczę zastępczą.
Po ukończeniu szkolenia rodzice mogą rozpocząć starania o dziecko. Gdy zostanie ono wytypowane, przyszli rodzice składają wniosek o przysposobienie wraz ze wszystkimi zgromadzonymi dokumentami. Procedura adopcyjna nie kończy się w ośrodku adopcyjnym. O przysposobieniu ostatecznie orzeka sąd rodzinny, który sprawdza przede wszystkim kwalifikacje osobiste przyszłych rodziców pod kątem ich warunków bytowych i materialnych oraz motywacji do adopcji. Jednocześnie z wnioskiem o przysposobienie konkretnego dziecka składa się prośbę o sporządzenie nowego aktu jego urodzenia, ewentualnie o zmianę imienia (jeśli ukończyło 13 lat, musi wyrazić na to zgodę). Dziecko nosi nazwisko przysposabiającego, ale na jego żądanie poparte zgodą przysposabiającego sąd może postanowić, że będzie nosić nazwisko złożone z dotychczasowego i nazwiska przysposabiającego.
Uznanie dziecka innych rodziców oprócz więzi emocjonalnych wywołuje także skutki prawne. Na mocy orzeczenia sądu między adoptującym a adoptowanym powstaje taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi. Adoptujący zyskuje władzę rodzicielską nad dzieckiem, którą równocześnie tracą jego żyjący rodzice naturalni. Zarówno dziecko, jak i rodzice adopcyjni mają względem siebie takie same prawa i obowiązki, jakie istnieją między potomstwem a biologicznymi rodzicami. Na przysposabiającym ciąży obowiązek alimentacyjny względem dziecka, czyli utrzymanie go i wychowanie. Dziedziczy ono po przysposabiającym na równi z jego dziećmi naturalnymi.
Kandydaci na rodziców muszą dostarczyć do ośrodka adopcyjnego:
● aktualny odpis zupełny aktu małżeństwa (w przypadku drugiego małżeństwa – akt rozwodowy)
● akt urodzenia (w przypadku osób samotnych)
● zaświadczenia o zarobkach lub oświadczenie o stanie majątkowym, źródłach dochodu
● opinię z miejsca pracy, o ile jest związana z dziećmi
● zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia
● zaświadczenie z poradni zdrowia psychicznego i poradni odwykowej, że nie byli leczeni (byli pacjenci muszą dostarczyć opinię o stanie zdrowia)
● zaświadczenie o niekaralności
Przepisy nie wskazują, jak aktualne muszą być dane o stanie zdrowia i informacja o niekaralności. Praktyka poszczególnych ośrodków adopcyjnych jest różna: niektóre wymagają danych i informacji co najwyżej sprzed miesiąca, inne sprzed trzech miesięcy.
PORADA EKSPERTA
Niezbędnym elementem procesu adopcyjnego jest szkolenie poprzedzone wstępną oceną kwalifikacyjną przyszłego rodzica, którego częścią jest diagnoza pedagogiczno-psychologiczna. Procedura prowadzona przez ośrodek adopcyjny jest bezpłatna, jednak długotrwała.
Ośrodki adopcyjne zajmują się również poszukiwaniem dla kandydatów na rodziców adopcyjnych dziecka, które ma uregulowaną sytuację prawną, czyli nie ma rodziców bądź którego rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej albo sami się jej zrzekli w ramach adopcji anonimowej (blankietowej). Ośrodki adopcyjne nie zajmują się adopcją ze wskazaniem.
Ten ostatni rodzaj adopcji wynika z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Polega on na tym, iż przyszli rodzice adopcyjni sami poszukują dla siebie dziecka i kontaktują się z rodzicami biologicznymi, którzy zdecydowali się oddać je do adopcji. Mimo iż ośrodek adopcyjny jest wyłączony z poszukiwania dziecka, kandydaci na rodziców muszą przejść pierwszy etap procedury adopcyjnej w ośrodku – ukończyć szkolenie. Planowana jest zmiana przepisów, która ma wykluczyć adopcję ze wskazaniem pomiędzy osobami niespokrewnionymi. Zmiana ta jednak jest dyskusyjna, ograniczy bowiem prawa rodziców biologicznych i adopcyjnych, gdyż uniemożliwi samodzielne złożenie wniosku o adopcję do sądu.
Przepisy nie przewidują wprost, jaka maksymalna różnica wieku ma dzielić rodziców adopcyjnych od dziecka. Prawo nakazuje tylko odpowiednią różnicę wieku. Przyjmuje się zatem, iż granice różnicy wieku powinny odpowiadać granicom biologicznej możliwości posiadania potomstwa. Skoro obecnie zdrowe dzieci rodzą kobiety w wieku 40 czy 42 lat, nie ma przeszkód, aby kobiety w tym wieku mogły zaadoptować noworodka.
Dziecko może adoptować osoba samotna albo małżonkowie. Przepisy nie przewidują, jak długo należy pozostawać w związku małżeńskim. Z tej przyczyny nieuprawnione jest wprowadzanie przez niektóre ośrodki adopcyjne wewnętrznych procedur, wymagających od kandydatów do adopcji dziecka posiadania np. 5-letniego stażu małżeńskiego.
A dopcja przez osobę samotną podlega takim samym warunkom, jak adopcja przez małżonków. Częściej jednak samotny rodzic przysposabia dziecko starsze bądź tworzy rodzinę zastępczą.
Podstawa prawna
Art. 114–127 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788). Art. 154–172 ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 135).