Anna Kowalczyk-Pogorzelska, radca prawny w kancelarii Miller Canfield.

Ustawa z dnia 6 lipca 1982 roku o radcach prawnych („Ustawa”) przed nowelizacją dokonaną w ustawie z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 75, poz. 471 z dnia 14 lipca 1997 r.) nie zawierała przepisów o ochronie tajemnicy zawodowej radcy prawnego, a jedynie w rocie ślubowania radcowskiego zgodnie z art. 27 ust. 1 Ustawy wskazano na powinność zachowania tajemnicy zawodowej. Powiązane to było z odpowiedzialnością dyscyplinarną za czyny sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim. Obowiązek przestrzegania tajemnicy obejmującej wszystko, czego radca prawny dowiedział się w związku z wykonywaną obsługą prawną został wprowadzony po raz pierwszy przez Zasady Etyki Zawodowej Radcy Prawnego, przyjęte uchwałą nr 3 II Krajowego Zjazdu Radców Prawnych w dniu 20 września 1987 roku. Następnie w dniu 9 listopada 1995 roku V Krajowy Zjazd Radców Prawnych uchwalił nowe Zasady Etyki Radcy Prawnego z obszerną regulacją dotyczącą tajemnicy zawodowej. W wyniku rozszerzenia zakresu wykonywania zawodu radcy prawnego z dniem 15 września 1997 roku stało się również niezbędne oparcie obowiązku dochowania tajemnicy radcowskiej na wyraźnym przepisie ustawy, w związku z czym ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 75, poz. 471 z dnia 14 lipca 1997 r.) w art. 3 Ustawy dodano ust. 3-5 w brzmieniu, które nie uległo do dziś zmianom.

Regulacja ta przewiduje, że radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie, a radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

Ustawa z dnia 5 marca 2004 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie niektórych ustaw z dniem 15 maja 2004 r. dodała do art. 3 Ustawy ust. 6, który stanowi, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej radcy prawnego nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 oraz z 2004 r. Nr 62, poz. 577) - w zakresie określonym tymi przepisami. 2 lipca 2007 roku Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Krajowej Rady Radców Prawnych dotyczący ochrony tajemnicy zawodowej radcy prawnego na gruncie dodanego do art. 3 Ustawy ust. 6 i w komunikacie prasowym do wyroku (sygn. K 41/05) podał, iż: „przepisy, które nakładają obowiązki rejestracyjno-informacyjne na podmioty świadczące pomoc prawną (radcowie prawni, adwokaci oraz prawnicy zagraniczni) są zgodne z konstytucją w zakresie, w jakim nie dotyczą przypadków ustalania sytuacji prawnej klienta lub innych czynności związanych z postępowaniem sądowym", a co za tym idzie: „niedopuszczalna jest taka wykładnia zakwestionowanych przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, która obowiązek gromadzenia oraz przekazywania informacji odnosiłaby do radców prawnych, adwokatów i prawników zagranicznych w zakresie, w jakim ustalają oni sytuację prawną klienta lub świadczą pomoc prawną związaną z przygotowywanym, wszczętym (prowadzonym) lub zakończonym postępowaniem sądowym."

Szczegółowy zakres tajemnicy zawodowej radcy prawnego przewidzianej w art. 3 Ustawy oraz obowiązki radcy prawnego w tym zakresie precyzuje obecnie Kodeks Etyki Radcy Prawnego przyjęty uchwałą nr 5 VIII Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 10 listopada 2007 roku. Zgodnie z Rozdziałem III, Tytułem 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej radcy prawnego obejmuje wszystkie uzyskane przez radcę prawnego informacje, niezależnie od ich formy lub sposobu utrwalenia, a ponadto obowiązek ten obejmuje nie tylko zakaz ujawniania informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu, lecz także skorzystania z nich w interesie własnym lub osoby trzeciej. Radca prawny posługujący się lub współpracujący przy wykonywaniu swojej pracy z innymi osobami, obowiązany jest wymagać od tych osób zachowania tajemnicy na zasadach obowiązujących jego samego. Radca prawny nie może zgłaszać dowodu z przesłuchania innego radcy prawnego albo adwokata w charakterze świadka, na okoliczności znane mu w związku z wykonywaniem przez niego zawodu – radcy prawnego lub adwokata. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie i trwa także po ustaniu stosunku prawnego, na podstawie którego radca prawny świadczył pomoc prawną. Radca prawny nie może również wykonywać czynności zawodowych na rzecz jakiegokolwiek podmiotu, o ile groziłoby to naruszeniem obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.

Jednocześnie w związku z kolizją dobra wymiaru sprawiedliwości oraz dobra w postaci tajemnicy zawodowej radcy prawnego, art. 180 § 2 kodeksu postępowania karnego przewiduje, że osoby obowiązane do zachowania tajemnicy radcy prawnego mogą być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a dana okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Przepis ten należy traktować jako lex specialis w stosunku do generalnego obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej radcy prawnego przewidzianego w art. 3 Ustawy. Dobro wymiaru sprawiedliwości staje się w takim przypadku dobrem nadrzędnym, ale tylko o tyle o ile określone okoliczności nie mogą być ustalone na podstawie innego dowodu.