Magdalena Kołodziejska, aplikantka adwokacka

Dowód z dokumentu pozostaje w szczególnej konkurencji z dowodem z zeznań świadków. We Francji przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków jest wykluczone co do okoliczności, która została stwierdzona dokumentem. Z kolei w germańskich systemach prawnych jest to dopuszczalne. Jeżeli chodzi o postępowanie cywilne w Polsce, ustawodawca przewidział szereg ograniczeń w tym zakresie.

Mówiąc o dokumencie, należy przez to rozumieć uzewnętrznienie jakiejś myśli, wiadomości w postaci pisemnej, co istotne nie tylko na papierze.

Należy odróżnić dwie sytuacje. Po pierwsze, osoba na której spoczywa ciężar dowodowy wnosi o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na fakt dokonania czynności, nie przedstawiając dowodu z dokumentu na fakt dokonania takiej czynności. Nadto może być sytuacja, w której dokument jest w sprawie przedstawiony, a dowód z zeznań świadków ma być przeprowadzony przeciwko takiemu dokumentowi. Zastosowanie tu będą miały odpowiednio – art. 246 kpc w związku z art. 74 paragraf 2 kc oraz art. 247 kpc. Uwagę należy także zwrócić na to czy co do czynności prawnej, będącej przedmiotem dowodu wymagane jest zachowanie formy pisemnej pod rygorem nieważności czy jedynie dla celów dowodowych.

Jeżeli w sprawie nie został przedstawiony dokument, dowód ze świadków na fakt dokonania określonej czynności prawnej może zostać dopuszczony, gdy dokument, który dokonanie takiej czynności mógłby stwierdzać - został zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią. Jeżeli strona podnosi, iż dokonała czynności w wymaganej przez prawo formie i zachodzi jeden z powyższych przypadków, może ona fakt dokonania tej czynności udowadniać dowodem z zeznań świadków. Co więcej – niezależnie od tego czy ustawa do dokonania takiej czynności wymagała formy pisemnej pod rygorem nieważności czy dla celów dowodowych. Zagubienie, zniszczenie dokumentu lub zabranie go powinno zostać udowodnione przez stronę. Odmienna interpretacja pozwalałaby stronie na uniknięcie ujemnych skutków przeprowadzenia dowodu z dokumentu poprzez jego powierzenie osobie trzeciej.

Jeżeli jednak w sprawie nie ma dokumentu, gdyż przy dokonaniu czynności nie została zachowana wymagana forma, wówczas dowód ze świadków jest dopuszczalny tylko, jeżeli dla danej czynności prawnej wymagana była forma pisemna dla celów dowodowych, a jednocześnie:

- obie strony wyrażają zgodę na przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków albo

- żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo

-jeżeli fakt dokonania czynności prawnej został uprawdopodobniony za pomocą pisma.

Wobec powyższego, nie można przeprowadzić dowodu z zeznań świadków w przypadku, gdy dla czynności prawnej wymagana była forma pisemna pod rygorem nieważności.

Dowód z zeznań świadków na fakt dokonania czynności prawnej, co do której nie przedstawiono dowodu z dokumentu na fakt jej dokonania, może być przeprowadzony wyłącznie w sprawie między stronami tej czynności.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy, strona, która sama zgłaszała wniosek dowodowy, następnie uwzględniony, nie może powoływać się na przedmiotowe ograniczenia (wyrok SN z 29.03.2000 r., I CKN 562/98).

Jak wskazano powyżej, możemy również mówić o sytuacji, w której został przedstawiony dokument, a dowód z zeznań świadków ma być przeprowadzony przeciwko takiemu dokumentowi. W tym przypadku dotyczy to wszystkich dokumentów, także tych sporządzonych w formie szczególnej np. aktu notarialnego.

Co do zasady, przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na fakt czynności prawnej, która w sprawie została wykazana dokumentem jest niedopuszczalne. Tym samym, dowodem z zeznań świadków strona procesu nie mogłaby dowodzić, że danego oświadczenia nie złożyła albo że złożone przez nią oświadczenie ma inną treść, aniżeli wynika to ze złożonego w sprawie podpisanego przez nią dokumentu.

Jednakże, dowód z zeznań świadków może być dopuszczony między uczestnikami tej czynności w wypadkach, gdy nie doprowadzi to do obejścia przepisów o formie zastrzeżonej pod rygorem nieważności oraz gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy sąd uzna to za konieczne. Tym samym – wyjątkowo. Obejście wymogów co do formy zastrzeżonej pod rygorem nieważności nastąpiłoby i uniemożliwiłoby przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, gdy dokument obejmowałby czynność prawną, co do której wymagana jest forma pisemna lub szczególna pod rygorem nieważności, a sporne są kwestie główne (essentialia negotii). Przykładowo, nie jest więc dopuszczalne podważanie dowodem z zeznań świadków oświadczenia woli zawartego w akcie notarialnym, co do tego, że przedmiotem zbycia była cała działka, a nie jej część.

Podkreślenia wymaga jednak fakt, iż zawsze i wszelkimi dowodami można kwestionować autentyczność dokumentu czy też wykazywać wady oświadczeń woli.

Poza tym, nic nie stoi na przeszkodzie dowodzeniu przy pomocy przesłuchania świadków i stron okoliczności nieodzwierciedlonych w dokumencie, jeżeli miałoby to służyć wyjaśnieniu treści oświadczeń woli w nim wyrażonych.

Zdaniem Sądu Najwyższego, przedstawiane ograniczenia nie dotyczą okoliczności, które zdarzyły się po spisaniu dokumentu, jak np. wszelkich aneksów do umów (wyrok SN z 14.01.2000 r., I CKN 351/98).

Pamiętać należy, iż ograniczenia dotyczące dowodu z zeznań świadków mają zastosowanie do dowodu z przesłuchania stron.

Reasumując stwierdzam, iż to dowód z dokumentu daje większą gwarancję obiektywizmu i pewności zawartych w nich oświadczeń. Stąd też nadal pozostaje głównym dowodem w polskim procesie cywilnym.