Więcej praw dla tymczasowo aresztowanych, zasada obligatoryjnego informowania zatrzymanego o możliwości wyboru adwokata-to zmiany które weszły w życie w styczniu 2009 roku. Kolejne nowelizacje wchodzą w życie 5 i 20 lutego 2009 roku.

W dniu 22 stycznia 2009 roku weszła w życie nowelizacja kodeksu postępowania karnego dotycząca zmiany zasad tymczasowego aresztowania i zatrzymania podejrzanego o popełnienie przestępstwa. Zmiany są konsekwencją nieprzychylnych wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

Prawo do adwokata

Nowela wprowadza istotną zmianę, jaką jest spoczywający na organach ścigania obowiązek poinformowania zatrzymanego o prawie skorzystania z pomocy adwokata-art.244 § 2 k.p.k. Jak wykazuje praktyka zatrzymani nie zawsze mają świadomość przysługującego im prawa do pełnomocnika na tym etapie postępowania.

Kolejną zmianą jest art.261 § 3 k.p.k dotyczący kwestii poinformowania o zatrzymaniu. Do momentu wejścia w życie nowelizacji z 22.01.2009 r. istniał obowiązek poinformowania pracodawcy, szkoły lub uczelni a w przypadku żołnierza - dowódcy jednostki.

Nowością jest poinformowanie zarządzającego przedsiębiorstwem - w przypadku gdy zatrzymywany jest przedsiębiorcą bądź też osobą zarządzającą u przedsiębiorcy. Istotne jest, że zawiadomieni ma nastąpić na wniosek zatrzymanego. Zmiana ta ma pozwolić na podjęcie czynności zmierzających do zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa bez niepotrzebnych przestojów.

Zmiany zasad przedłużenia tymczasowego aresztowania

Z k.p.k. usunięta została możliwość przedłużenia okresu tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający 2 lata z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe. Zgodnie z nowelizacją jedynymi przyczynami przedłużenia okresu tymczasowego aresztowania mogą być:

-zawieszenie postępowania karnego,

-czynności zmierzające do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego,

-wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju,

-celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego.

Wykonanie orzeczenia polskiego sądu w państwach UE

Kolejną nowelizacją jest ustawa o zmianie ustawy z 19 grudnia 2008 roku, która ma wejść w życie 5 lutego 2009 roku. Jej przedmiotem są wprowadzone do ustawy rozdziały dotyczące wystąpienia do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia przepadku. Chodzi o sytuację, gdy w razie prawomocnego orzeczenia przez sąd polski wobec obywatela polskiego lub cudzoziemca przepadku, sąd może wystąpić o jego wykonanie bezpośrednio do właściwego sądu, bądź innego organu państwa członkowskiego UE, w którym sprawca posiada mienie lub osiąga dochody.

W sytuacji gdy nie jest możliwe ustalenie, gdzie sprawca pobiera dochody, sąd kieruje o wykonanie przepadku do państwa, w którym ma stałe lub czasowe miejsce pobytu.

W razie wystąpienia państwa członkowskiego Unii Europejskiej, o wykonanie prawomocnego orzeczenia przepadku, orzeczenie podlega wykonaniu przez sąd rejonowy, w okręgu którego sprawca posiada mienie lub osiąga dochody albo ma stałe lub czasowe miejsce pobytu.

Ograniczenie swobody prokuratorów

W dniu 19 lutego 2009 roku wygasają przepisy, które umożliwiały policji wydawanie nakazów zatrzymania wobec osób podejrzanych o przestępstwo.

Wyrok likwidujący ten przepis wydał Trybunał Konstytucyjny 5 lutego 2008 roku. TK stwierdził, że art. 247 § 1 kodeksu postępowania karnego jest niezgodny z konstytucją, bo nie wskazuje, „w jakich okolicznościach prokurator mógłby zarządzić zatrzymanie osoby podejrzanej”, a więc daje prokuratorowi zbyt dużą swobodę, co „w konsekwencji nie chroni jednostki przed arbitralnością władzy, pozostawiając wyraźne określenie przyczyn pozbawienia (ograniczenia) wolności poza ustawą”. Zmiana ta jest szeroko krytykowana przez praktyków, gdyż skomplikuje prowadzenia śledztwa.

Luka po art. 247 § 1 kodeksu postępowania karnego nie została wypełnione, gdyż posłowie do tej pory nie zdążyli jeszcze uchwalić nowego przepisu.

Anna Sergiej