Rzecznik Praw Obywatelskich, Irena Lipowicz, skierowała wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją przepisów dotyczących możliwości wyegzekwowania od oskarżonego obowiązku poddania się badaniom.

mW ocenie RPO przepisy dotyczące możliwości wyegzekwowania od oskarżonego obowiązku poddania się badaniom poprzez zastosowanie wobec niego środków przymusu bezpośredniego, jak również kwestie asysty towarzyszącej temu badaniu mogą naruszać konstytucyjne prawo do prywatności.

Stan prawny

W myśl art. 74 § 1 k. p. k. oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyść. Z art. 74 § 2 k.p.k. wynika natomiast, że oskarżony jest jednak obowiązany poddać się badaniom, oględzinom czy zabiegom. Analogiczną sytuację wobec osoby podejrzanej reguluje art. 74 § 2 pkt 1. Wymienione regulacje wprowadzają obowiązek biernego poddania się przez oskarżonego (podejrzanego) badaniom i zabiegom w nich wymienionym. Badania te i zabiegi nie wymagają zgody oskarżonego (podejrzanego). Kwestie szczegółowe reguluje minister sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, w rozporządzeniu.

Rozporządzenie reguluje szczegółowo w postępowaniu karnym warunki i sposób przeprowadzania oględzin, badań czy pobierania odcisków bądź fotografowania osób oskarżonych i podejrzanych. Stosownie do § 4 rozporządzenia organ postępowania informuje osobę o celu i zakresie badania lub rodzaju czynności oraz poucza o obowiązku poddania się poleceniom umożliwiającym przeprowadzenie badania lub wykonanie czynności z jej udziałem. Z § 5 ust. 1 wymienionego rozporządzenia wynika natomiast, że organ postępowania zapewnia w czasie badania oraz wykonywania czynności asystę, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia badania lub wykonania czynności, gdy zachodzi potrzeba zastosowania wobec osoby przymusu bezpośredniego, albo na wniosek przeprowadzającego badanie lub wykonującego czynność.

Zastosowanie przymusu bezpośredniego podlega odnotowaniu w dokumentacji sporządzonej w wyniku wykonania badania lub czynności (§ 2 rozporządzenia). Z kolei § 10 ust. 1 rozporządzenia przewiduje, że w przypadku, gdy przeprowadzenie pełnego badania jest niemożliwe, mimo zastosowania przymusu bezpośredniego, lekarz ogranicza się do wykonania badania w zakresie możliwym w tej sytuacji, umieszczając o tym informację w dokumentacji badania.

Przymus bezpośredni i „asysta”

W sytuacjach określonych w rozporządzeniu, badanie osoby oskarżonej (podejrzanej) może być przeprowadzone w obecności osób trzecich, skoro organ postępowania „zapewnia w czasie badania asystę". W celu przeprowadzenia badania mogą zostać zastosowane środki przymusu bezpośredniego.

W związku z tym pojawia się istotny z punktu widzenia ochrony praw jednostki problem, czy wskazane regulacje stanowiące istotną i daleko idącą ingerencję w sferę nietykalności osobistej, wolności osobistej oraz w sferę prywatności mogły zostać wprowadzone aktem wykonawczym do ustawy. Ustawodawca w art. 75 § 2 k. p. k. przewidział w sposób wyraźny możliwość zastosowania wobec oskarżonego przymusu bezpośredniego w razie jego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa. Art. 74 § 2 i 3 k. p. k. określa natomiast obowiązki oskarżonego (podejrzanego), nie określa zaś, w jaki sposób powinno nastąpić doprowadzenie do wykonania tych obowiązków. W doktrynie przejawia się stanowisko, iż istnieje możliwość wymuszenia na oskarżonym poddania się badaniom. Równie silnie przejawia się stanowisko przeciwne, jako że w przepisach brak jest podstawy do stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec oskarżonego czy podejrzanego, w celu wykonania badania bądź innej czynności.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich należy zgodzić się z tym, że k. p. k. nie zawiera żadnych wyraźnych rozstrzygnięć dotyczących przedmiotowych kwestii. Te dotyczące możliwości zastosowania środków przymusu bezpośredniego zostały podjęte przez normodawcę dopiero na poziomie aktu wykonawczego. Zdaniem Rzecznik, niezbędna jest ocena tego aktu z punktu widzenia standardów konstytucyjnych. RPO uważa, że rozporządzenie zostało wydane z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego zarówno w kwestii zastosowania przymusu bezpośredniego jak i możliwości asysty.

W konsekwencji - zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich - w tym zakresie wymienione przepisy rozporządzenia nie zostały wydane w celu wykonania ustawy. Celem rozporządzenia w tym zakresie jest bowiem w istocie uregulowanie materii, która została całkowicie pominięta przez ustawodawcę, chociaż, co należy przyznać, materia ta powinna być przedmiotem regulacji ustawowej. Dlatego też w powyższym zakresie rozporządzenie, w ocenie Rzecznik, jest niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, gdyż nie spełnia warunku jego wydania w celu wykonania ustawy.

Rzecznik podnosi również, iż w kwestii asysty, § 5 ust. 1 rozporządzenia jest niezgodny z art. 22 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, gdyż w sposób odmienny reguluje materię dopuszczalności obecności osób trzecich podczas badania. Ponadto § 5 ust. 1 rozporządzenia jest również niezgodny z art. 47 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez to, że reguluje materię będącą materią ustawową. W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich wniosła do Trybunału Konstytucyjnego o uznanie przytoczonych przepisów za niezgodne z Konstytucją.

RO/ źródło: RPO

Zobacz także:

RPO w sprawie braku możliwości rejestracji bezrobotnego

RPO w sprawie zasad oceny zdolności kredytowej