Osoba, która wystawia czek i nie ma w banku środków na jego pokrycie, dopuszcza się przestępstwa, gdy z tego powodu nie może on zostać zrealizowany.
Czeki różnią się od weksli głównie tym, że są one narzędziem zapłaty, podczas gdy weksle pełnią przede wszystkim funkcję kredytową. Te właśnie względy zadecydowały o wprowadzeniu odpowiedzialności karnej już za wystawienie czeku bez pokrycia.

Charakter czynu

Zgodnie z art. 61 prawa czekowego, każdy, kto wystawia czek, nie mając u trasata potrzebnego funduszu do rozporządzenia i wskutek tego nie nastąpuje zapłata czeku, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Podobnie jest w razie, gdy do podobnego skutku doprowadziło rozporządzenie pokryciem już po wystawieniu czeku. Na łagodniejszą karę w postaci grzywny lub ograniczenia wolności mogą liczyć jedynie ci, którzy działali nieumyślnie.
Wystawić czek może teoretycznie każda osoba. W praktyce sprawcą tego czynu zabronionego może jednak być osoba posiadająca blankiety czekowe otrzymane od banku, w celu obsługi umowy rachunku bankowego.
Wspomniane przestępstwo czekowe można popełnić zarówno umyślnie – w postaci zamiaru bezpośredniego, jak i ewentualnego, oraz nieumyślnie. Zamiar bezpośredni występuje wówczas, gdy sprawca wiedząc o tym, że nie ma na rachunku środków i nie będzie ich miał w chwili przedstawienia go do zapłaty, wystawia czek i wręcza go remitentowi. Zamiar ewentualny występuje zaś wtedy, gdy dana osoba wystawia kilka czeków, z których każdy może wyczerpać sumę pokrycia. Sprawca przewiduje zatem, że tylko jeden z tych czeków będzie wykupiony, inne zaś nie zostaną zapłacone z powodu braku pokrycia i na ten skutek się godzi.
Przestępstwo wystawienia czeku bez pokrycia jest natomiast popełnione nieumyślnie, jeżeli dana osoba ma świadomość, że wystawia czek bez pokrycia, przewiduje możliwość odmowy zapłaty go przez trasata z powodu braku funduszu, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że czek zostanie zapłacony. Liczy bowiem, że odmowa wykupienia czeku nie będzie miała miejsca. Powodem tego może być oczekiwanie, że na jej rachunek bankowy w międzyczasie wpłynie kwota od innych osób lub ona sama będzie w stanie ją wpłacić. Nieumyślność zachodzi też wówczas, gdy wystawca nie przewiduje, że czek nie zostanie zapłacony z powodu braku pokrycia, ponieważ, wystawiając czek, nie zna wskutek braku należytej staranności stanu swego konta.

Podstawy karalności

Jedną z przesłanek odpowiedzialności karnej jest brak zapłaty sumy czekowej przez trasata. Kolejnym znamieniem przestępstwa z art. 61 prawa czekowego jest brak u trasata potrzebnego funduszu do rozporządzenia. Zwrot ten jednoznacznie wskazuje, że przedmiotem świadczenia wystawcy jest gotówka. Popełnienie tego przestępstwa jest jednak możliwe także wówczas, gdy na koncie są pieniądze, jednak są one np. zablokowane wskutek zajęcia w następstwie czynności egzekucyjnych.

Fałszowanie dokumentu

W celu zapewnienia prawidłowego obrotu gospodarczego karalne jest nie tylko wystawianie czeków bez pokrycia, ale także fałszowanie i puszczanie w obieg fałszywych pieniędzy lub innych środków płatniczych. Zgodnie z art. 310 kodeksu karnego, kto podrabia, albo przerabia m.in. pieniądz, inny środek płatniczy lub dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5, albo karze 25 lat pozbawienia wolności. Innymi środkami płatniczymi określonymi w tym przepisie są natomiast m.in. weksle i czeki. Ich podrabianie jest więc przestępstwem zagrożonym bardzo surową karą.
Zgodnie z art. 310 par. 2 kodeksu karnego karalne jest nie tylko podrabianie i przerabianie weksli i czeków, ale już samo puszczanie takich fałszywych dokumentów w obieg, przyjmowanie ich w takim celu, przechowywanie, przewożenie, przesyłanie, przenoszenie, albo pomaganie w ich zbyciu lub ukryciu. Za popełnienie takiego przestępstwa sprawcy grozi kara od roku pozbawienia wolności do 10 lat. Co więcej ustawodawca spenalizował także zachowanie polegające na czynieniu przygotowań do popełnienia takich przestępstw.

Wprowadzenie w obieg

Przestępstwo związane z fałszywymi wekslami i czekami może także popełnić osoba, która sama ich nie sfałszowała i nawet pośrednio nie brała w tym udziału. Zgodnie z art. 312 kodeksu karnego, kto puszcza w obieg podrobiony albo przerobiony weksel lub czek, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Warunkiem poniesienia odpowiedzialności za to przestępstwo jest jednak to, że sprawca dostał weksel lub czek jako prawdziwy i dopiero zorientował się, że są one fałszywe. Pomimo tej wiedzy zdecydował się jednak na ich dalsze puszczenie w obieg, bo chciał uniknąć straty.
Orzecznictwo w sprawie przestępstw czekowych i wekslowych
● Fałszerstwo czeku przez podrobienie
Osoba, która wypełnia nie podpisany wcześniej przez posiadacza konta blankiet czeku, podszywając się pod jego wystawcę, dokonuje fałszerstwa czeku przez jego podrobienie, a zatem odpowiada za zbrodnię określone w art. 310 par. 1 k.k.
Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 22 marca 2001 r., sygn. akt II AKa 61/2001
● Wystawienie czeku bez pokrycia
Możliwość przypisania wystawcy czeku bez pokrycia przestępstwa określonego w art. 61 prawa czekowego zachodzi jedynie wtedy, gdy zapłata czeku nie nastąpiła, wskutek czego posiadacz czeku poniósł szkodę.
Wyrok Sądu Najwyższego z 12 marca 1999 r., sygn. akt WKN 37/98
● Dopuszczalność prawnokarnej ochrony weksla
Jeżeli sporządzony na blankiecie weksla dokument nie jest w istocie – z uwagi na niespełnienie warunków prawa wekslowego – wekslem, to nie podlega on prawnokarnej ochronie.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 października 1998 r., II AKa 302/98
Podstawa prawna
Ustawa z 28 kwietnia 1936 r. – Prawo czekowe (Dz.U. nr 37, poz. 283 z późn. zm.).
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).