Przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami powinny zostać znowelizowane. Nie chronią one bowiem wystarczająco praw właścicieli nieruchomości wpisanych od rejestru.
Wpis do rejestru zabytków powinien być traktowany nie tylko jako realizacja interesu publicznego, ale także jako ingerencja w sferę konstytucyjnych praw jednostki – takiego zdania jest rzecznik praw obywatelskich. W wystąpieniu do ministra kultury i dziedzictwa narodowego RPO sygnalizuje problem zbyt słabej ochrony praw właścicieli obiektów wpisanych do rejestru zabytków.

Obowiązki właścicieli

W swym wystąpieniu RPO podnosi problem właścicieli nieruchomości, które zostały wpisane do rejestru zabytków. Właściciele działek znajdujących się na tym terenie wnosili o wykreślenie ich z rejestru. Ich prośba nie została jednak uwzględniona, a organy władzy publicznej na żadnym etapie postępowania nie wzięły pod uwagę ich interesów. Tymczasem dla nich wpis nieruchomości do rejestru oznacza istotne ograniczenia w korzystaniu z przysługującej im własności. Zdaniem rzecznika wydana przez konserwatora zabytków decyzja o wpisie układu do rejestru zmieniła sytuację prawną właścicieli nieruchomości. Mieszkańcy ponieśli wymierną szkodę w postaci spadku wartości nieruchomości. RPO zwrócił również uwagę, że znalezienie kupca gotowego przejąć obowiązki związane z posiadaniem obiektu wpisanego do rejestru często okazuje się trudne lub niemożliwe.

Znaczenie wpisu

Wpis do rejestru zabytków wiąże się z koniecznością ponoszenia przez właściciela nieruchomości kosztów opieki nad rzeczą wpisaną do rejestru. Może to prowadzić zdaniem RPO do sytuacji, w której utrzymanie zabytku będzie się wiązało z koniecznością ponoszenia kosztów nadmiernie obciążających domowy budżet. Na problem zbyt słabej ochrony praw właścicieli nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków zwrócił również uwagę Europejski Trybunał Praw Człowieka w orzeczeniu z 29 marca 2011 r. w sprawie Potomska i Potomski przeciwko Polsce (nr skargi 33949/05). Zdaniem trybunału polskie prawo nie zapewnia w pełni instrumentów przeprowadzenia właściwego ważenia dwóch istotnych wartości: ochrony własności i dbałości o dziedzictwo narodowe. Rzecznik praw obywatelskich twierdzi, że wpis do rejestru zabytków powinien być traktowany nie tylko jako realizacja interesu publicznego, ale także jako ingerencja w sferę konstytucyjnych praw jednostki. Nakłada to zaś na organy władzy publicznej obowiązek każdorazowego dokładnego badania kwestii proporcjonalności zastosowanego środka.