Jakich instrumentów może używać straż miejska/gminna w celu właściwej regulacji handlu ulicznego? Jaką podstawę prawną mogą w obecnym stanie przyjąć funkcjonariusze nakładający mandaty karne?
Handel uliczny wykonywany poza miejscami do tego przeznaczonymi jest zjawiskiem nagminnym w wielu miejscowościach i niejednokrotnie przyczynia się do utrudniania ruchu pieszych, jak i ruchu pojazdów oraz blokowania miejsc przeznaczonych do ich postoju. Tego rodzaju nielegalny handel jest również przejawem swoistej nieuczciwej konkurencji ze strony osób nim się trudniących w stosunku do działalności przedsiębiorców prowadzących zarejestrowaną działalność gospodarczą i ponoszących związane z tym istotne koszty.
Ustawą z 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 206, poz. 1589) z 8 czerwca 2010 r. uchylony został pkt 1 i 4 w art. 99 par. 1 kodeksu wykroczeń (k.w.). Przewidywały one karę grzywny lub nagany za: zajmowanie bez zezwolenia drogi publicznej lub pasa drogowego, urządzeń lub budynków drogowych na cele niezwiązane z gospodarką i komunikacją drogową oraz prowadzenie robót w pasie drogowym bez zezwolenia lub nieprzywracanie tego pasa do stanu użyteczności wbrew obowiązkowi. Powodem zmiany było ustalenie, że zachowania wyczerpujące znamiona określone w powołanych wyżej przepisach objęte są również odpowiedzialnością administracyjną przewidzianą w art. 40 ust. 12 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2007 r. nr 19, poz. 115, z późn. zm.).
Wydaje się jednak, że obecnie obowiązujące przepisy kodeksu wykroczeń, przy należytym ich stosowaniu, pozwalają przeciwdziałać zjawisku nielegalnego handlu. Przede wszytkim należy wskazać na przepis art. 90 k.w., zgodnie z którym ten, kto tamuje lub utrudnia ruch na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania, podlega karze grzywny albo karze nagany. Przedmiotem ochrony tego typu wykroczenia jest płynność ruchu na drodze publicznej i w strefie zamieszkania, zaś do znamion strony przedmiotowej tego typu czynu należy skutek w postaci zatamowania ruchu lub spowodowania w nim utrudnień.
Z kolei stosownie do art. 601 par. 1 k.w. każdy, kto wykonuje działalność gospodarczą bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, wpisu do rejestru działalności regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo pozwolenia, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny. Podkreślić należy, iż grzywna wymierzona za wykroczenia określone w art. 90 k.w. oraz w art. 601 par. 1 k.w. jak w każdym wypadku, gdy przepis szczególny kodeksu wykroczeń nie limituje górnej granicy grzywny, może sięgać nawet 5 tys. zł.
Innym przepisem, który pozwala przeciwdziałać zjawisku handlu w miejscach publicznych do tego nieprzeznaczonych, jest art. 54 k.w., który przewiduje zagrożenie karą grzywny w wysokości do 500 zł albo karą nagany za czyny polegające na wykraczaniu przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych. Przepis ten ma charakter blankietowy, tj. sam nie określa w całości znamion czynu zabronionego, lecz odsyła w tym zakresie do innych przepisów regulujących sposób zachowania się w miejscach publicznych.
Podstawę do wydania przepisów porządkowych stanowi przede wszystkim art. 40 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591, z późn. zm.). Zgodnie z art. 40 ust. 3 tej ustawy rada gminy ma prawo wydawania przepisów porządkowych, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. W wypadku zaistnienia więc wymienionych przesłanek rada gminy może określić tereny będące w dyspozycji gminy, na których prowadzenie handlu będzie zabronione. Należy zatem przyjąć, iż osoby niestosujące się do uchwalonych zgodnie z ustawą przepisów porządkowych, w szczególności regulujących organizację handlu obwoźnego i obnośnego, podlegają odpowiedzialności za wykroczenie z art. 54 k.w. Na marginesie zauważyć wypada, że strażnicy gminni (miejscy) mogą również za to wykroczenie nakładać grzywny w drodze mandatu karnego, co wynika z par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 17 listopada 2003 r. w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. nr 208, poz. 2026, z późn. zm.).