Jakie znaczenie ma nadanie radnemu statusu funkcjonariusza publicznego? Na czym polega dalej idąca ochrona prawna radnych? Jak kształtuje się odpowiedzialność radnego jako funkcjonariusza publicznego?
Uznanie, że radny jest funkcjonariuszem publicznym, powoduje, że przysługuje mu szczególna ochrona prawna nie tylko na gruncie prawa karnego, lecz również na gruncie innych ustaw, w tym ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Przedmiotem regulacji art. 25 powołanej ustawy są uprawnienia związane z mandatem radnego. Przepis ten obejmuje niejako trzy odrębne sprawy: ochronę radnych jako funkcjonariuszy publicznych, uprawnienia radnych jako pracowników oraz prawa radnych do diet i zwrotu kosztów podróży służbowych.
Mając jednak na uwadze status radnego jako funkcjonariusza publicznego na tle przepisów karnych, należy wskazać na dwojakiego rodzaju przepisy, a mianowicie na te, które zapewniają szczególną ochronę radnego jako funkcjonariusza publicznego, oraz te, które przewidują jego odpowiedzialność karną.
Rozdział XXIX kodeksu karnego poświęcony przestępstwom przeciwko działalności instytucji państwowych i samorządu terytorialnego wskazuje, że funkcjonariusz publiczny, w tym oczywiście radny, korzysta z ochrony przed: naruszeniem nietykalności cielesnej podczas wykonywania obowiązków służbowych lub w związku z nimi(art. 222 k.k.), czynną napaścią podczas pełnienia obowiązków służbowych lub w związku z nimi, przy czym czynną napaścią jest takie zachowanie innej osoby, które polega na gwałtownym działaniu zmierzającym przynajmniej do naruszenia nietykalności cielesnej albo do dalej idących skutków (art.223 k.k.). Jest to także ochrona przed czynnym oporem, czyli użycie przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia funkcjonariusza do zaniechania prawnej czynności służbowej (art. 224 k.k.) oraz znieważeniem – zamachem na godność osobistą (art. 226 k.k.).
Radny jako funkcjonariusz publiczny ponosi odpowiedzialność prawną na ustalonych dla tych funkcjonariuszy zasadach. Odnosi się to zarówno do odpowiedzialności karnej, jak i cywilnej. Funkcjonariusz publiczny odpowiada w szczególności za takie przestępstwa, jak: łapownictwo ujęte w art. 228 k.k., płatna protekcja stypizowana w art. 230 k.k. oraz nadużycie służbowe lub niedopełnienie obowiązków, czego skutkiem jest działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego (art. 231 k.k.).
Pierwsze ze wskazanych powyżej przestępstw rodzących odpowiedzialność karną radnych to przyjęcie korzyści majątkowej albo jej obietnicy w związku z pełnieniem funkcji publicznej. Zgodnie z prezentowanym stanowiskiem doktryny dla odpowiedzialności za łapownictwo nie ma znaczenia okoliczność, że korzyść w rezultacie odniosła nie sama osoba pełniąca funkcję publiczną, lecz inny podmiot. Istotne jest tylko to, że udzielenie korzyści lub jej obietnicy miało związek z pełnioną przez sprawcę funkcją.
Płatna protekcja z kolei polega na podjęciu się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę. O ile podmiotem tego przestępstwa może być każdy, kto powołuje się na wpływy w jednej z wymienionych instytucji, organizacji lub w jednostce organizacyjnej, to jednak oczywiste wydaje się, że dotyczy ono przede wszystkim funkcjonariuszy publicznych. Zwłaszcza że przestępstwo to ujęte zostało w grupie przestępstw przeciwko działalności instytucji państwowych i samorządu terytorialnego.
Ostatnie ze wskazanych powyżej przestępstw, nadużycie służbowe lub niedopełnienie obowiązków, jest tzw. przestępstwem indywidualnym właściwym, co oznacza, że popełnić je może wyłącznie osoba należąca do kręgu podmiotów wskazanych w art. 115 par.13 k.k. – funkcjonariusz publiczny, a do znamion tego przestępstwa należy przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków wynikających z przepisów określających ich zakres w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją. Należy jednak odróżnić naruszenie obowiązków od przekroczenia uprawnień przez funkcjonariusza publicznego. Z przekroczeniem uprawnień mamy do czynienia wówczas, gdy funkcjonariusz publiczny podejmuje czynność wykraczającą poza jego uprawnienia służbowe, jak również podjęcie czynności, która co prawda mieści się w zakresie uprawnień służbowych, jednak co do podjęcia której nie było podstawy faktycznej lub prawnej. Z kolei niedopełnienie obowiązków polega na zaniechaniu ich wykonania albo na wykonaniu nienależytym, sprzecznym z istotą lub charakterem danego obowiązku. Do znamion tego przestępstwa należy działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego.