Zmiany w konstrukcji hipoteki, które zostaną wprowadzone od 20 lutego 2011 r. przez nowelizację ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw, będą miały wpływ także na zabezpieczenie wierzytelności samorządu terytorialnego.
Możliwość zabezpieczenia hipoteką wierzytelności jednostki samorządu terytorialnego przewiduje ustawa o gospodarce nieruchomościami. Wierzytelności te z tytułu rozłożonej na raty zapłaty ceny nieruchomości sprzedanej w drodze bezprzetargowej lub w drodze rokowań podlegają zabezpieczeniu w szczególności przez ustanowienie hipoteki. Doktryna opowiada się za tym, że zabezpieczenia należy dokonać co najmniej przez ustanowienie hipoteki, a jego formę musi określać umowa zawarta pomiędzy wierzycielem i właścicielem nieruchomości. Powstała na mocy takiej umowy hipoteka zabezpiecza wierzytelność jednostki samorządu, także wierzytelność przyszłą, zgodnie z nowymi przepisami do oznaczonej sumy pieniężnej.
Wprowadzona została także możliwość żądania zmniejszenia sumy hipoteki przez właściciela obciążonej nieruchomości, jeśli zabezpieczenie hipoteczne będzie nadmierne. Rozwiązania te pozwalają na większą elastyczność przy ustalaniu sumy hipoteki. Nowa hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeśli zostały wymienione w umowie. Od 20 lutego 2011r hipoteka umowna będzie mogła zabezpieczać także kilka wierzytelności z różnych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wierzycielowi, co ułatwi zabezpieczenie kilku wierzytelności jednostki samorządu terytorialnego przez jedną osobę na tej samej nieruchomości. Natomiast ordynacja podatkowa wskazuje na możliwość zabezpieczenia wierzytelności samorządu terytorialnego przez ustanowienie hipoteki przymusowej. Zgoda dłużnika nie jest wówczas konieczna. Wierzyciel, którego wierzytelność została stwierdzona tytułem wykonawczym określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Hipoteka przymusowa może więc zabezpieczać m.in. zapłatę składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, wierzytelności z tytułu podatków, należności celnych, grzywien i nawiązek. Ordynacja podatkowa przewiduje stosowanie jej dla zabezpieczania wierzytelności Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego z tytułu podatków, w których zobowiązanie powstaje przez wydanie i doręczenie decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego oraz wierzytelności, gdy zobowiązanie podatkowe przekształciło się w zaległość podatkową. Wniosek o wpis hipoteki zabezpieczającej zapłatę podatków stanowiących dochód jednostek samorządu terytorialnego i pobieranych przez gminy składa właściwy naczelnik urzędu skarbowego.
Hipoteką przymusową może być także zabezpieczona opłata na rzecz samorządu terytorialnego lub Skarbu Państwa za przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Podlega ona zabezpieczeniu na nieruchomości objętej przekształceniem. Można ją również uzyskać na podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia, postanowienia prokuratora, na podstawie decyzji administracyjnej, choćby decyzja nie była ostateczna, albo zarządzenia zabezpieczenia dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Warto również podkreślić, że o ile dotychczas nieostateczna decyzja administracyjna mogła być podstawą wpisu hipoteki przymusowej kaucyjnej, tak od 20 lutego 2011 r. w związku ze zniesieniem podziału na hipotekę zwykłą i kaucyjną decyzja taka będzie stanowiła podstawę do wpisu hipoteki do oznaczonej sumy pieniężnej. Obowiązujące dotychczas przepisy nie odnosiły się do wysokości, w jakiej wierzyciel może się domagać wpisu hipoteki przymusowej. Po wejściu w życie nowelizacji wierzyciel może żądać wpisu hipoteki przymusowej na sumę nie wyższą niż wynikająca z treści dokumentu stanowiącego podstawę jej wpisu do księgi wieczystej.