Karol Z. chce się ubiegać o przyznanie pełnomocnika z urzędu. Obawia się jednak, że taka pomoc nie będzie mu przysługiwać, gdyż sąd nie zwolnił go z kosztów sądowych. Fakt ten nie ma jednak wpływu na ustanowienie adwokata lub radcy prawnego.
O przyznanie w sprawie cywilnej pełnomocnika z urzędu może się ubiegać osoba zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części. Uprawnienie takie przysługuje jednak także stronie, która takiego zwolnienia nie otrzymała. W takim przypadku muszą być jednak spełnione dodatkowe warunki określone przepisami prawa. Osoba fizyczna, która nie została zwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia pełnomocnika, jeżeli złoży w tym celu specjalne oświadczenie. Z jego treści powinno wynikać, że ubiegający się o pomoc nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Złą sytuację finansową musi także wykazać osoba prawna, która chce skorzystać z pomocy prawnika z urzędu. Jeżeli nie jest ona zwolniona od uiszczenia kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego tylko wówczas, gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na opłacenie adwokata lub radcy prawnego.

Oświadczenie majątkowe

Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego należy zgłosić wraz z ubieganiem się o zwolnienie od kosztów sądowych. Strona może go także złożyć osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu. Wniosek należy skierować do sądu, w którym sprawa ma być wszczęta lub już się toczy. Jeżeli o przyznanie pełnomocnika ubiega się osoba, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może ona złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym dla niej właściwym, który następnie dokona przekazania. W celu uzyskania pomocy z urzędu osoba fizyczna musi ponadto dołączyć do wniosku oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Jest ono sporządzane według ustalonego wzoru. Co więcej, sąd może odebrać od strony specjalne przyrzeczenie o jego prawdziwości i rzetelności.
W razie oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona nie może ponownie ubiegać się o pełnomocnika z urzędu, powołując się na te same okoliczności.

Uwzględnienie wniosku

Takie żądanie będzie bowiem podlegać odrzuceniu, bez możliwości jego zażalenie. Wniosek o ustanowienie prawnika z urzędu będzie natomiast uwzględniany przez sąd, jeżeli udział profesjonalnego pełnomocnika w danej sprawie uzna on za potrzebny. O wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego, sędzia zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych. Konkretny pełnomocnik powinien zostać wskazany niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni. Jeżeli strona we wniosku wskazała określonego adwokata lub radcę prawnego, właściwa rada, w miarę możliwości i w porozumieniu z tym prawnika, wyznaczy go jako pełnomocnika z urzędu.

Cofnięcie pełnomocnika

Adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd musi zastępować stronę aż do prawomocnego zakończenia postępowania. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy z postanowienia wynika, że jego obowiązek ustaje wcześniej. Ustanowienie pełnomocnika wygasa także w wyniku śmierci osoby, dla której prawnik został wyznaczony. Sąd może ponadto zarządzić stosowne dochodzenie co do rzeczywistego stanu majątkowego osoby domagającej się ustanowienia lub zastępowanej przez adwokata lub radcę prawnego. Jeżeli okaże się, że okoliczności, na których podstawie przyznano pełnomocnika, nie istniały lub przestały istnieć, sąd cofnie jego ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. W takim przypadku, strona zobowiązana jest do uiszczenia wynagrodzenia ustanowionego dla niej pełnomocnika w całości lub częściowo, stosownie do zaistniałej zmiany. Jeżeli natomiast dana osoba uzyskała pomoc z urzędu na podstawie świadomie przez nią podanych nieprawdziwych okoliczności, sąd skaże ją dodatkowo na grzywnę.
PRZYKŁAD
Prawnik z urzędu sam ściągnie należne mu wynagrodzenie
Adwokat lub radca prawny ustanowiony z urzędu ma prawo, z wyłączeniem reprezentowanej strony, ściągnąć sumę należną mu tytułem wynagrodzenia i zwrotu wydatków z kosztów zasądzonych na jej rzecz od przeciwnika. Do przyznanej sumy pełnomocnikowi przysługuje pierwszeństwo przed roszczeniami osób trzecich.
Podstawa prawna
Art. 117-124 – Kodeksu postępowania cywilnego z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).