Spadkobierca może w testamencie ustanowić spadkobiercą całego swojego majtku osobę, która nie należy do kręgu najbliższych krewnych. W takim przypadku zachodzi konieczność zabezpieczenia interesów osób, które należą do najbliższej rodziny.
Pani Janina sporządziła testament, w którym jako spadkobiercę wskazała swoją koleżankę. Zgodnie z przepisami prawa spadkowego mężowi oraz dzieciom pani Janiny przysługuje prawo do zachowku.
Spadkobierca może w testamencie ustanowić spadkobiercą całego swojego majtku osobę, która nie należy do kręgu najbliższych krewnych.
W takim przypadku zachodzi konieczność zabezpieczenia interesów osób, które należą do najbliższej rodziny. Ochrona ta została zapewniona przez wprowadzenie systemu zachowku, który polega na tym, że najbliżsi krewni mają prawo do określonej sumy pieniężnej. Obowiązek zapłacenia tej sumy powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych.
Osobą zobowiązaną w pierwszej kolejności do zapłaty zachowku jest spadkobierca. Ponadto odpowiedzialność z tytułu zachowku ponoszą osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku.

Osoby uprawnione

Krąg osób, którym przysługuje uprawnienie do zachowku, określony jest przez prawo spadkowe dość wąsko, bowiem oparty jest na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkobiercą a uprawnionym. Zgodnie z art. 991 par. 1 są to jedynie zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Ponadto powstanie prawa do zachowku jest uzależnione również od tego, czy osoba ta dziedziczyłaby spadek zgodnie z przepisami ustawy, jeśli spadkodawca nie pozostawiłby testamentu. Oznacza to, że jeśli spadkodawca pozostawił małżonka i jedno dziecko, to tylko oni nabędą prawo do zachowku. Natomiast rodzice nie uzyskają takiego prawa, ponieważ nie dochodzą w takim przypadku do dziedziczenia. Zgodnie z prawem dziedziczyliby, jeśli spadkodawca nie miałby dzieci.
Nie dochodzą do dziedziczenia osoby, które zostały uznane za niegodne, małżonek, w stosunku do którego sąd orzekł separację, wydziedziczone przez spadkodawcę w testamencie, osoby, które odrzuciły spadek, oraz te, które zawarły umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. W takich przypadkach dziedziczą zstępni niegodnego, wydziedziczonego, osoby, która odrzuciła spadek.

Wysokość zachowku

Prawo spadkowe wyraźnie określa wysokość zachowku, jaka przysługuje uprawnionym. Zasadą jest, że wysokość należnego uprawnionym zachowku wynosi połowę wartości udziału, który przypadałby tej osobie, jeśli dziedziczyłaby zgodnie z ustawą, w sytuacji kiedy spadkodawca nie pozostawiłby testamentu. Jednak od tej zasady prawo przewiduje wyjątki. Odstępstwo dotyczy małoletniego zstępnego oraz osób trwale niezdolnych do pracy. Osoby te mają prawo do udziału w spadku, który wynosi dwie trzecie tego, co dziedziczyliby zgodnie z ustawą.
Prawo umożliwia spadkobiercy wybór sposobu, w jaki może zapewnić najbliższym należy im zachowek. Po pierwsze spadkobierca może powołać w testamencie taką osobę jako spadkobiercę, wtedy osoba ta dziedziczy po nim spadek. Ponadto spadkobierca może ustanowić na rzecz takiej osoby zapis, czyli zobowiązać spadkobiercę powołanego w testamencie do przeniesienia na rzecz takiej osoby własności jakiegoś przedmiotu. Ponadto spadkobierca może także przed śmiercią dokonać na rzecz takiej osoby darowizny. Dopiero w sytuacji gdy osoba najbliższa nie otrzymała należnego jej zachowku w żadnej z wyżej wymienionych postaci, może żądać od spadkobiercy zapłaty sumy pieniężnej, która odpowiada wysokości przysługującego jej zachowku. Jeśli uprawniony uzyskał od spadkodawcy korzyść, ale jej wartość jest mniejsza niż przysługujący zachowek, może on żądać zapłaty sumy potrzebnej do pokrycia zachowku.
PRZYKŁAD
Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia
Jeśli między spadkodawcą a spadkobiercą została zawarta umowa o zrzeczenie się dziedziczenia, to zstępni osoby, która zrzeka się dziedziczenia, mają prawo dziedziczenia, a tym samym prawo do zachowku, tylko jeśli w umowie wyraźnie zastrzeżono, że zrzeczenie ich nie obejmuje.
Podstawa prawna
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16, poz. 93 ze zm.).