Zgodnie ze specustawą o inwestycjach drogowych odszkodowanie za ograniczone prawo rzeczowe, które wygasło w wyniku wywłaszczenia nieruchomości, otrzyma osoba, której to prawo przysługiwało.
Nieruchomość obciążona służebnością przejazdu została przeznaczona pod drogi publiczne. Wysokość odszkodowania za wywłaszczenie, jakie otrzyma dotychczasowy właściciel nieruchomości, zostanie zmniejszona o kwotę równą wartości tego prawa.
Ograniczone prawa rzeczowe ustanowione na nieruchomości, która ma być przejęta pod drogę publiczną, wygasają z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej (ZnRID) stała się ostateczna. Z chwilą wygaśnięcia tych praw (należy do nich: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu i hipoteka) osoby, którym takie prawa przysługiwały, nabywają uprawnienie do odszkodowania za utracone prawa. Odszkodowanie to ustala się według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o ZnRID przez organ pierwszej instancji oraz według jej wartości z dnia, w którym następuje ustalenie wysokości odszkodowania.

Pomniejszenie wartości

Przy ustalaniu odszkodowania za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną konieczna jest dokładna analiza stanu prawnego nieruchomości na podstawie wypisu z księgi wieczystej. Rzeczoznawca majątkowy, wyceniając taką nieruchomość, przede wszystkim ustali, czy nieruchomość była obciążona ograniczonymi prawami rzeczowymi. Musi on w operacie szacunkowym jasno określić, czy i w jakim stopniu obciążenie ograniczonymi prawami rzeczowymi wpływa na wartość nieruchomości. To wszystko jest wymagane ze względu na treść art. 18 ust. 1a ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych (tzw. specustawy). Zgodnie z tym przepisem, jeżeli na nieruchomościach są ustanowione ograniczone prawa rzeczowe, np. zastaw, wysokość odszkodowania przysługującego dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu zmniejszy się o kwotę równą wartości tego zastawu. Kwotę odszkodowania z tytułu wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych wypłaca się osobom, którym te prawa przysługiwały.

Podział nieruchomości

Wywłaszczenie pod drogi publiczne dotyczy tylko tej części nieruchomości, która potrzebna jest pod inwestycję. Może się więc zdarzyć, że ziemia jednego właściciela będzie podlegać podziałowi i tylko jej część zostanie wykupiona lub będzie podlegać wywłaszczeniu. Taka sytuacja może się okazać korzystna dla właściciela nieruchomości, jeśli była ona obciążona np. służebnością drogi koniecznej. Istnieje możliwość zwolnienia od służebności niektórych nieruchomości utworzonych przez podział nieruchomości obciążonej.
Zgodnie z art. 290 par. 2 kodeksu cywilnego w razie podziału nieruchomości obciążonej służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział. Ustawodawca dopuszcza możliwość zwolnienia od służebności jednej lub kilku nieruchomości utworzonych przez podział nieruchomości obciążonej. Wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności. Sąd może na żądanie powoda, którym będzie właściciel nieruchomości wydzielonej w wyniku podziału, dokonać zwolnienia jego nieruchomości z służebności.

Użytkowanie części działki

Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku, gdy nieruchomość obciążona jest użytkowaniem. Prawo to obciąża całą rzecz i uprawnia do pobierania jej pożytków. Istnieje możliwość zmodyfikowania tej zasady przez strony. Po pierwsze można ograniczyć zakres użytkowania albo jego wykonywanie. Art. 253 par. 2 k.c. zezwala na ograniczenie użytkowania do jej oznaczonej części. W takiej sytuacji prawo użytkowania nadal obciążać będzie całą rzecz, ale tylko użytkownik będzie mógł użytkować określoną część rzeczy – fizyczną, np. jedną z działek wchodzących w skład nieruchomości, albo ułamkową. Orzecznictwo dopuszcza także ograniczenie użytkowania nieruchomości do oznaczonej części, ograniczenie takie musi określać umowa.
PRZYKŁAD
Sąd może zwolnić nieruchomość ze służebności bez odszkodowania
W razie podziału nieruchomości obciążonej służebnością przechodu na rzecz sąsiada służebność ta będzie obciążać wszystkie nowe nieruchomości utworzone w wyniku podziału. Jednak gdy droga, z której korzystał sąsiad, przebiega tylko przez jedną z nowo utworzonych działek, właściciele pozostałych mogą żądać ich zwolnienia od służebności. W takiej sytuacji sąd może dokonać zwolnienia ich nieruchomości z służebności bez przyznawania wynagrodzenia uprawnionemu.
PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych (Dz.U. 2003 nr 80, poz. 721 z późn. zm.).