Osoba, na wniosek której organ administracji publicznej wszczął postępowanie, może wnioskować o jego umorzenie. Organ wyda pozytywną decyzję tylko w sytuacji, gdy inne strony nie zgłoszą sprzeciwu i gdy nie będzie to niezgodne z interesem społecznym.
Fakultatywna podstawa umorzenia postępowania określona w art. 105 k.p.a. wynika z obowiązującej w kodeksie postępowania administracyjnego zasady dyspozycyjności. Strona ma bowiem prawo rozporządzać przysługującym jej prawem. Może ona dlatego żądać umorzenia, gdy z jakichkolwiek przyczyn nie jest już zainteresowana kontynuacją postępowania i uzyskaniem merytorycznego rozstrzygnięcia. Taką sytuację określa się w nauce prawa jako bezprzedmiotowość postępowania o charakterze subiektywnym lub względnym. Z treści art. 105 par. 2 k.p.a. wynika, że organ nie jest jednak związany tym wnioskiem. Może on załatwić podanie strony pozytywnie przez wydanie decyzji o umorzeniu postępowania, jak również negatywnie i wtedy powinien wydać postanowienie o odmowie umorzenia postępowania. Od tego postanowienia nie przysługuje zażalenie i może być ono zaskarżone przez stronę w odwołaniu od decyzji rozstrzygającej sprawę co do istoty, tj. decyzji merytorycznej (wyrok WSA w Warszawie z 17 grudnia 2008 r., VIII SA/Wa 354/08, Lex nr 527226).

Podstawy umorzenia

Stosownie do treści art. 105 par. 2 k.p.a. nie może być umorzone postępowanie administracyjne wszczęte z urzędu przez organ administracji publicznej, chyba że wszczął on postępowanie w oparciu o art. 61 par. 2 k.p.a., uzyskując następnie zgodę strony na jego prowadzenie. Umorzenia ogólnego postępowania nie może żądać uczestnik na prawach strony, ponieważ nie dysponuje on prawami lub obowiązkami stanowiącymi przedmiot postępowania (por. wyrok WSA w Warszawie z 27 lutego 2007 r., IV SA/Wa 49/07, Lex nr 342183).
Strona nie musi uzasadniać swojego żądania, nie jest zobowiązana także podawać przyczyny, z powodu której przestała być zainteresowana wydaniem decyzji merytorycznej. W przypadku gdy zdecyduje się jednak uzasadnić wniosek o umorzenie, to może się powołać na jakąkolwiek okoliczność, która skłoniła ją do wniesienia podania. Jeżeli w uzasadnieniu wniosku strona wskaże fakt, wobec którego postępowanie jest obiektywnie bezprzedmiotowe, to organ nie może orzekać na podstawie art. 105 par. 2 k.p.a. Tego rodzaju wniosek organ powinien potraktować jako materiał do wszczęcia procedury zmierzającej do umorzenia postępowania z urzędu (art. 105 par. 1 k.p.a). W sytuacji, gdy sugestie strony co do obiektywnej bezprzedmiotowości postępowania potwierdzą się, organ jest zobowiązany do wydania decyzji o umorzeniu postępowanie na podstawie art. 105 par. 1 k.p.a. Jeżeli nie, to nie wydaje postanowienia o odmowie umorzenia postępowania, gdyż złożenie przez stronę wniosku nieprzewidzianego w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego nie zobowiązuje organu do jego załatwienia w formie rozstrzygnięcia procesowego.
Niezbędnym warunkiem fakultatywnego umorzenia postępowania jest brak sprzeciwu innych stron. Organ administracji jest obowiązany zawiadomić strony o wniesieniu żądania o umorzenie postępowania oraz poinformować je o możliwości wyrażenia sprzeciwu w tej kwestii. Zgłoszenie sprzeciwu przynajmniej przez jedną ze stron uniemożliwia wydanie decyzji o umorzeniu postępowania administracyjnego.
Umorzenie na żądanie strony nie może być sprzeczne z interesem społecznym. Organ administracji publicznej jest w tym przypadku obowiązany do jego skonkretyzowania, a następnie musi ustalić, czy nie jest on sprzeczny z żądaniem umorzenia postępowania administracyjnego.



Zawisłość sprawy

Kodeks nie ogranicza możliwości fakultatywnego umorzenia do określonej fazy postępowania (postępowanie wstępne, dowodowe, rozstrzyganie), a zatem należy uznać, że strona może żądać umorzenia postępowania w dowolnym czasie, poczynając od jego wszczęcia, aż do zakończenia go decyzją ostateczną.
W literaturze przyjmuje się, że w sprawie, w której umorzono postępowanie z powodu jego „subiektywnej bezprzedmiotowości”, może nastąpić ponowne wszczęcie postępowania, niezależnie od tego, czy decyzja o umorzeniu jest prawidłowa, czy wadliwa, i bez konieczności jej wzruszania. Dopuszczalność ponownego orzekania w tej samej sprawie należy zatem uznać za wyjątek od reguły, zgodnie z którą decyzja wydana w sprawie już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną dotknięta jest wadą nieważności. Należy podkreślić, że dopuszczalność ponownego orzekania odnosi się jedynie do sytuacji, gdy postępowanie zostało umorzone w trybie art. 105 par. 2 k.p.a. Nie istnieje natomiast w przypadku obligatoryjnego umorzenia postępowania, tj. ze względów obiektywnych (na podstawie art. 105 par. 1 k.p.a.).
W toku postępowania odwoławczego art. 105 par. 2 k.p.a. może stanowić podstawę tylko do umorzenia całego postępowania w sprawie (tj. postępowania w obu instancjach). Jeżeli strona domaga się umorzenia samego postępowania odwoławczego, takie żądanie należy traktować jako cofnięcie odwołania i rozpatrzyć je w świetle przesłanek określonych w art. 137 k.p.a.



Tryby nadzwyczajne

W postępowaniach nadzwyczajnych stosowanie fakultatywnego umorzenia postępowania jest wykluczone z tego na przykład powodu, że postępowania te mogą być wszczynane również z urzędu. Ponadto w literaturze wskazuje się, że zastosowanie art. 105 par. 2 k.p.a. nie jest dopuszczalne w postępowaniu w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji, ponieważ na organ wyższego stopnia został nałożony obowiązek pełnienia z urzędu kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem prawa w toku załatwiania spraw indywidualnych. Postępowanie to wszczyna się ze względu na szczególnie ciężkie wady decyzji administracyjnej powodujące jej nieważność.
Obowiązek organu przestrzegania prawa oraz możliwość wszczęcia postępowania z urzędu przemawiają także przeciwko stosowaniu przepisu art. 105 par. 2 k.p.a. w postępowaniu wznowieniowym. Zakaz ten nie dotyczy jednak wszystkich podstaw jego wszczęcia. W literaturze przyjmuje się że strona może skutecznie żądać umorzenia tego postępowania w przypadku, gdy przesłanką jego wszczęcia było niezawinione jej nieuczestnictwo w postępowaniu głównym (art. 145 par. 1 pkt 4 k.p.a.) oraz gdy decyzja była wydana na podstawie aktu normatywnego, wobec którego Trybunał Konstytucyjny stwierdził jego niezgodność z konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą.
Z orzecznictwa
Wycofanie przez stronę wniosku o wszczęcie postępowania, a tym samym cofnięcie zgody na jego prowadzenie skutkuje jego bezprzedmiotowością. Bezprzedmiotowość zaś wymaga umorzenia postępowania – zgodnie z art. 105 par. 2 k.p.a.
Wyrok NSA z 21 lutego 2007 r., II OSK 377/06 z 21 lutego 2007 r., Lex 337479
Równoczesne zastosowanie art. 105 par. 1 i par. 2 k.p.a. jest niemożliwe. Cofnięcie wniosku przez stronę może powodować umorzenie postępowania w oparciu o art. 105 par. 2 k.p.a. Zarówno złożenie wniosku wszczynającego postępowanie, jak i jego cofnięcie jest czynnością procesową, której cechą charakterystyczną jest jej fakultatywność. Z fakultatywności czynności procesowych wynika, że mogą być one odwoływane, co obejmuje także czynność polegającą na cofnięciu wniosku.
Wyrok WSA w Gdańsku 30 listopada 2007 r., I SA/Gd 523/07, Lex 493884
Przesłanki umorzenia fakultatywnego
Umorzenie postępowania na wniosek strony jest możliwe, gdy wystąpią łącznie następujące przesłanki:
● postępowanie zostało wszczęte na wniosek strony,
● wniosek o umorzenie postępowania wnosi ta strona, która żądała wszczęcia postępowania,
● inne strony postępowania nie sprzeciwiają się umorzeniu postępowania,
● umorzenie postępowania nie jest sprzeczne z interesem społecznym.
Podstawa prawna
Art. 105 par. 2 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1071 z późn. zm.).