Obowiązkiem każdej gminy jest posiadanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Na jego podstawie gminy uchwalają miejscowe plany. Określają one sposób zagospodarowania określonych terenów i ład przestrzenny gminy. Plany są prawem miejscowym, wiążą więc nie tylko mieszkańców gminy, lecz także jej władze. Koszty uchwalania miejscowych planów zagospodarowania pokrywane są z budżetu gminy.
Planowanie przestrzenne to całokształt działań zmierzających do zapewnienia prawidłowego rozwoju poszczególnych obszarów kraju. Kształtowanie polityki przestrzennej obciąża przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego, jak np. gminy i województwa oraz organy administracji rządowej. Polityka ta realizowana jest głównie przez uchwalanie studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz planów zagospodarowania przestrzennego. Ostatnia nowelizacja ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ułatwia gminom uchwalanie tych dokumentów. Skrócone zostały bowiem procedury planistyczne.

Studium uwarunkowań

Dokumentem poprzedzającym wykonanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Określa ono, w sposób ogólny, planowany sposób zagospodarowania całego terenu gminy. Studium zawiera m.in. informację o położeniu obszarów przeznaczonych pod zabudowę, o przebiegu głównych szlaków komunikacyjnych czy terenów chronionych.
Studium przyjmowane jest uchwałą rady gminy. W tej samej formie podejmowana jest decyzja o przystąpieniu do sporządzania studium. Studium sporządza się dla obszaru w granicach administracyjnych gminy. Jego sporządzenie należy do obowiązków wójta, burmistrza albo prezydenta miasta.
Studium nie posiada rangi przepisu prawa miejscowego, ale jest zobowiązaniem władzy lokalnej do działań zgodnie z wyznaczonymi kierunkami. Stanowi ono podstawę do opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Każdy plan musi być zgodny z ustaleniami studium, pod rygorem nieważności.

Projekt planu

Podstawę planowania przestrzennego w każdej gminie stanowi miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości.
Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, a przede wszystkim uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, należy do zadań własnych gminy. Plan miejscowy jest aktem prawa miejscowego, co oznacza, że stosowanie się do jego postanowień jest obowiązkiem nie tylko organów administracji samorządowej i państwowej, ale także obywateli.
Przed przystąpieniem do uchwalania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego każda gmina powinna przygotować projekt tego planu. Zawiera on część tekstową i graficzną.
Projekt tekstu planu miejscowego powinien zawierać określenie podstawy prawnej podjęcia uchwały oraz granic obszaru objętego uchwałą rady gminy o przyjęciu planu miejscowego. Dodatkowo powinien wskazywać integralne części uchwały oraz treść ustaleń planu miejscowego.
Projekt rysunku planu miejscowego sporządza się natomiast na kopii urzędowej mapy w skali 1:1000. Powinien on zawierać przede wszystkim wyrys ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Powinno się w nim także znaleźć określenie skali projektu rysunku w formie liczbowej i liniowej, granice obszaru objętego planem, granice administracyjne, granice terenów zamkniętych oraz stref ochronnych, granice i oznaczenia innych obiektów i terenów chronionych, jak np. tereny górnicze, linie rozgraniczające tereny o różnym przeznaczeniu lub różnych zasadach zagospodarowania oraz ich oznaczenia, linie zabudowy oraz oznaczenia elementów zagospodarowania przestrzennego terenu, a także oznaczenia elementów informacyjnych, niebędących ustaleniami projektu planu miejscowego. Na projekcie stosuje się nazewnictwo i oznaczenia umożliwiające jednoznaczne powiązanie projektu rysunku planu z projektem tekstu planu.



Inicjatywa planistyczna

Procedura uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rozpoczyna się od podjęcia przez radę gminy uchwały o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Podejmowania jest ona z inicjatywy własnej rady gminy lub też na wniosek wójta, burmistrza albo prezydenta miasta. Podjęcie takiej uchwały nie jest jednak obowiązkiem gminy, tzn. musi ona ją podjąć jedynie wówczas, gdy chce lub ma obowiązek sporządzenia planu.
Zawsze przed przystąpieniem do podjęcia uchwały o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu wójt, burmistrz, prezydent miasta powinien przeprowadzić analizę dotyczącą zasadności przystąpienia do sporządzenia planu i stopnia zgodności przewidywanych rozwiązań z ustaleniami studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Powinien on także przygotować materiały geodezyjne do opracowania planu oraz ustalić niezbędny zakres prac planistycznych. Integralną częścią uchwały o przystąpieniu do sporządzenia planu jest załącznik graficzny przedstawiający granice obszaru objętego projektem planu.

Obowiązki wójta

Po podjęciu uchwały o przystąpieniu do sporządzenia planu miejscowego wójt, burmistrz albo prezydent miasta sporządza projekt planu, zgodnie z zapisami studium oraz odrębnymi przepisami, jak np. prawem ochrony środowiska, ustawą o ochronie przyrody, prawem wodnym, ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych, ustawą o lasach, prawem geologicznym i górniczym czy ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Podobnie jak w przypadku studium uwarunkowań nie oznacza to oczywiście, że to organ wykonawczy gminy przygotowuje plan. Organ ten nadzoruje bowiem jedynie jego przygotowanie, a faktycznie tworzony jest on najczęściej przez specjalistów z zakresu zagospodarowania przestrzennego, w szczególności urbanistów.
Wójt, burmistrz albo prezydent miasta już po podjęciu przez radę gminy uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu miejscowego ogłasza w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu. W ogłoszeniu tym powinien on podać opis granic obszaru objętego uchwałą o przystąpieniu do sporządzania planu miejscowego oraz zamieścić informację o możliwości składania przez zainteresowanych wniosków do tego planu. Wnioski te składa się na piśmie, w miejscu i czasie określonym w ogłoszeniu. Nie może być on krótszy niż 21 dni od dnia ogłoszenia. Wniosek powinien zawierać nazwisko, imię, nazwę oraz adres wnioskodawcy, a także wskazanie przedmiotu wniosku oraz oznaczenie nieruchomości, której dotyczy. Na rozpatrzenie tych wniosków wójt, burmistrz, prezydent miasta ma maksymalnie 21 dni od dnia upływu terminu ich składania.
Następnym obowiązkiem wójta, burmistrza lub prezydenta miasta jest zawiadomienie, na piśmie, o podjęciu przez radę gminy uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu miejscowego, skierowane do instytucji i organów właściwych do uzgadniania i opiniowania planu.
Po zebraniu wszystkich wniosków i ich rozpatrzeniu oraz po zawiadomieniu odpowiednich organów organ wykonawczy gminy sporządza projekt planu miejscowego wraz z prognozą oddziaływania na środowisko, a także sporządza prognozę skutków finansowych uchwalenia planu miejscowego. Tak sporządzony projekt musi zostać zaopiniowany przez gminną lub inną właściwą komisję urbanistyczno-architektoniczną oraz wójtów, burmistrzów gmin albo prezydentów miast graniczących z obszarem objętym planem, w zakresie rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym. Musi on zostać także uzgodniony z wojewodą, zarządem województwa i zarządem powiatu w zakresie odpowiednich zadań rządowych i samorządowych, właściwym wojewódzkim konserwatorem zabytków, organami właściwymi do uzgadniania projektu planu na podstawie przepisów odrębnych, jak np. ochrony środowiska, prawa wodnego czy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Obowiązek przeprowadzenia uzgodnień dotyczy m.in. właściwego zarządcy drogi, właściwego organu wojska, dyrektora właściwego urzędu morskiego, właściwego organu nadzoru górniczego lub administracji geologicznej i ministra właściwego do spraw zdrowia – jeżeli jest to konieczne w konkretnej sytuacji, np. z uwagi na rodzaj gruntu, dla którego sporządzany jest plan lub gruntu, na który objęty planem teren będzie miał wpływ. Wójt, burmistrz, prezydent miasta powinien uwzględnić zmiany wynikające z uzyskanych opinii i dokonanych uzgodnień.
Po ostatecznym opracowaniu projektu planu wykładany jest do publicznego wglądu na okres co najmniej 21 dni. W tym czasie organizowane są dyskusje publiczne nad przyjętymi w projekcie planu rozwiązaniami. Jednocześnie osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej mogą wnosić uwagi dotyczące projektu planu. Uwagi te może wnieść każdy, kto kwestionuje ustalenia przyjęte w projekcie planu. Termin na ich wnoszenie nie może być krótszy niż 14 dni od dnia zakończenia okresu wyłożenia planu. Powinny być one wniesione na piśmie lub w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym.



Decyzja radnych

Wszystkie uwagi muszą być rozpatrzone w terminie nie dłuższym niż 21 dni od dnia upływu terminu do ich składania. Jeżeli wójt, burmistrz lub prezydent miast uwzględni część z tych uwag, to ma obowiązek wprowadzenia ich do projektu planu miejscowego. W takim przypadku zmieniony projekt ponownie musi być uzgodniony z odpowiednimi organami.
Gotowy projekt planu, wraz z listą nieuwzględnionych uwag, wójt, burmistrz, prezydent miasta przedstawia radzie gminy. Rada gminy ma prawo zajęcia się tymi uwagami i zdecydowania o ich przyjęciu albo o innym rozstrzygnięciu w tym zakresie. W wyniku przyjęcia przez radę gminy uwag nieuwzględnionych stwierdza ona o potrzebie dokonania zmian w przedstawionym do uchwalenia projekcie planu miejscowego. W takim przypadku ponawia się niektóre czynności, jak np. opiniowanie i uzgadnianie planu. Przedmiotem ponowionych czynności może być jedynie ta część projektu, która jest objęta zmianą.
Rada gminy przed podjęciem uchwały o przyjęciu planu nie jest związana projektem planu. Może ona bowiem stwierdzić konieczność dokonania zmian w przedstawionym projekcie także z innej przyczyny aniżeli nieuwzględnienie uwag. Jeżeli rada stwierdzi zgodność projektu z ustaleniami studium oraz rozstrzygnie o sposobie rozpatrzenia uwag do niego i sposobie realizacji zapisanych w nim inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej oraz zasadach ich finansowania, to podejmuje uchwałę o przyjęciu planu.
Część tekstowa planu stanowi treść uchwały, a część graficzna oraz wymagane rozstrzygnięcia stanowią załączniki do niej. Tak podjętą uchwałę, wraz z załącznikami oraz dokumentacją prac planistycznych, wójt, burmistrz albo prezydent miasta przedstawia wojewodzie, w celu oceny ich zgodności z przepisami prawnymi. Zaakceptowany przez wojewodę miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego musi zostać ogłoszony w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wchodzi on w życie po upływie 30 dni od ogłoszenia.

Elementy planu

Każdy przyjęty przez radę gminy plan zagospodarowania przestrzennego powinien składać się z części tekstowej i graficznej. W planie miejscowym określa się obowiązkowo:
● przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające tereny o różnym przeznaczeniu lub różnych zasadach zagospodarowania,
● zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego,
● zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego,
● zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej,
● wymagania wynikające z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych,
● parametry i wskaźniki kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu, w tym linie zabudowy, gabaryty obiektów i wskaźniki intensywności zabudowy,
● granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie, ustalonych na podstawie odrębnych przepisów, w tym terenów górniczych, a także narażonych na niebezpieczeństwo powodzi oraz zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych,
● szczegółowe zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości objętych planem miejscowym,
● szczególne warunki zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich użytkowaniu, w tym zakaz zabudowy,
● zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i infrastruktury technicznej,
● sposób i termin tymczasowego zagospodarowania, urządzania i użytkowania terenów,
● stawki procentowe, na podstawie których ustala się rentę planistyczną.
Poza obowiązkowymi elementami, które muszą się znaleźć w każdym planie zagospodarowania przestrzennego, mogą znaleźć się w nim także inne elementy, jeżeli ich uwzględnienie jest konieczne w danych okolicznościach. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, to może on zatem zawierać np. granice obszarów wymagających przeprowadzenia scaleń i podziałów nieruchomości, granice obszarów wymagających przekształceń lub rekultywacji, granice terenów pod budowę obiektów handlowych, granice terenów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz terenów służących organizacji imprez masowych czy granice pomników zagłady oraz ich stref ochronnych. Koszty sporządzenia planu miejscowego obciążają budżet gminy.



Co należy określić w studium
W studium określa się m.in.:
● kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów,
● kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów, w tym tereny wyłączone spod zabudowy,
● obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk,
● obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej,
● kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej,
● obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym,
● obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów rządowych,
● obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, a także obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 400 mkw. oraz obszary przestrzeni publicznej,
● obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne,
● kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej,
● obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych,
● obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny,
● obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowiązujące na nich ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej,
● obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji,
● granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych,
● inne obszary problemowe, w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie.



Pięć etapów
Opracowania i uchwalenia studium
1 Uchwała i ogłoszenie
Rady gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzania studium. Informacja o takiej uchwale musi być ogłoszona w prasie i obwieszczona, w sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze o uchwale.
2 Wnioski
Ustanowiony zostaje co najmniej 21-dniowy termin na składanie wniosków dotyczących studium. Organy doradczo-opiniodawczych otrzymują pisemne zawiadomienie. Wójt, burmistrz, prezydent miasta rozpatrują wnioski dotyczące studium.
3 Projekt i uzgodnienia
Po sporządzeniu projektu studium jest on opiniowany przez właściwą komisję architektoniczno-urbanistyczną. Następnie projekt uzgadniany jest z zarządem województwa i wojewodą. Projektu opiniowany jest również przez: starostę, gminy sąsiadujące, wojewódzkiego konserwatora zabytków i inne właściwe organy. Na tym etapie wnoszone są ewentualne poprawki do studium.
4 Wyłożenie projektu i dyskusja
Projekt studium zostaje wyłożony na co najmniej 30 dni. W tym czasie odbywa się dyskusja publiczna o projekcie. Ustanawiany jest co najmniej 21-dniowy termin do wnoszenia uwag.
5 Uchwała i cena
Rada gminy podejmuje uchwałę w przedmiocie przyjęcia studium. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta przekazuje uchwałę z załącznikami i dokumentami do oceny zgodności z przepisami prawa właściwemu wojewodzie.
Sześć etapów
Opracowania i uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
1 Uchwała i ogłoszenie
Rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia planu. W prasie ukazuje się ogłoszenie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta o przystąpieniu do planu i możliwości składania wniosków.
2 Wnioski do projektu
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta zwraca się do organów i instytucji zewnętrznych z prośbą o przesyłanie wniosków do projektu planu.
3 Przygotowanie projektu planu
Opracowywane są prognozy wpływu ustaleń planu na środowisko przyrodnicze. Projekt planu skierowany zostaje do opiniowania i uzgodnień.
4 Upublicznienie planu
Plan zostaje wyłożony do publicznego wglądu na 21 dni. Zainteresowani zawiadamiani są poprzez ogłoszenie w prasie lokalnej i krajowej. Uwagi do planu zbierane są w terminie dwóch tygodni.
5 Uchwała i ocena zgodności z prawem
Projekt planu zagospodarowania jest przekazany radzie gminy. Rada gminy podejmuje uchwałę, a wojewoda ocenia zgodność podjętej uchwały z prawem.
6 Ogłoszenie planu
Następuje ogłoszenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w Dzienniku Urzędowym województwa. Uchwała wchodzi w życie po 30 dniach od ogłoszenia.
Podstawa prawna
Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80, poz. 717 z późn. zm.).
Rozporządzenie ministra infrastruktury z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz.U. nr 164, poz. 1587).
Rozporządzenie ministra infrastruktury z 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz.U. nr 118, poz. 1233).