Sądy, skazując sprawców przemocy, mogą wydać im nawet 15-letni zakaz zbliżania się do swoich ofiar i 10-letni nakaz opuszczenia lokalu. Izolację podejrzanego może zarządzić w trakcie dochodzenia także prokurator.
Od 1 sierpnia 2010 r. zaczęły obowiązywać nowe przepisy kodeksu karnego i procedury karnej, które pozwalają na bardziej skuteczną walkę ze zjawiskiem przemocy w rodzinie i osobami znęcającymi się fizycznie i psychicznie nad bliskimi.

Izolacja sprawców

Znowelizowane przepisy kodeksu karnego mają przede wszystkim na celu możliwość skuteczniejszej izolacji sprawcy przemocy od jego ofiar. W katalogu środków karnych, które może nałożyć na oskarżonego w wyroku skazującym sąd, obok dotychczasowego obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach czy zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, pojawiły się także środki w postaci zakazu zbliżania się do określonych osób oraz nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.
Zakaz zbliżania się musi być orzeczony w latach. W przypadku zakazu zbliżania się środek może być stosowany w okresie od roku do 15 lat, z kolei obowiązek opuszczenia mieszkania – od roku do 10 lat. Co ważne, dodatkowe sankcje obowiązują od uprawomocnienia się orzeczenia, jednakże okres, na który środek orzeczono nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności za popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa.
Zgodnie z art. 41a par. 1, sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.
Znowelizowany kodeks karny przewiduje, że w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej, sąd jedynie może według swego uznania, orzec jeden ze środków karnych, w tym nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.
Podobnie będzie w przypadku skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego. Taka dolegliwość może być połączona z obowiązkiem zgłaszania się do policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu (np. dwa razy w tygodniu).
Istotnym rozwiązaniem jest to, że sąd, orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, wskazuje odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować.
Stosowanie takiego karnego będzie coraz częściej połączone z koniecznością noszenia przez sprawcę bransolet elektronicznych, które informują organy ścigania o miejscu przebywania sprawcy przemocy.
Bezwzględny obowiązek orzeczenia środka karnego wobec sprawcy przemocy wiąże sąd tylko w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za wymienione wyżej przestępstwo na szkodę małoletniego. Gdy dana osoba zostanie skazana w takich warunkach ponownie, sąd może nawet zastosować wybrany nakaz lub zakaz na zawsze.
Bagatelizowanie nakazów i zakazów sądowych nie jest zachowaniem pozbawionym konsekwencji. Dopuszczający się go sprawca przemocy popełnia bowiem kolejne przestępstwo polegające na niestosowaniu się do orzeczonych środków karnych (art. 244 kodeksu karnego). Jest ono zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.



Nowe obowiązki skazanego

W kodeksie karnym dokonano także zmiany art. 72, który określa obowiązki sprawcy w razie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności. Umożliwia on teraz nałożenie na sprawcę przemocy w rodzinie obowiązku uczestniczenia w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych bez konieczności uzyskania jego zgody. Nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, sąd dodatkowo musi określić teraz sposób kontaktu pomiędzy tymi osobami.
Ważnym rozwiązaniem jest tutaj dodatnie nowej podstawy prawnej od odwieszenia warunkowo orzeczonej kary pozbawienia wolności. Sąd musi obowiązkowo zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny. Takie naruszenie może polegać na ponownym używaniu przemocy lub groźby bezprawnej. Oznacza to, że jeżeli do sądu trafią informacje o wystąpieniu takich okoliczności i się one potwierdzą, sprawca przemocy trafi za kratki.

Ściganie na wniosek

Znowelizowany kodeks karny przewiduje także zmianę trybu ścigania przestępstwa z art. 157 polegającego na dokonaniu średniego lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu. Pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za umyślne bądź nieumyślne naruszenie czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, które trwa nie dłużej niż 7 dni (często skutki pobić takie jak zasinienia, otarcia), odbywa się tak jak do tej pory z oskarżenia prywatnego. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, kiedy pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą. Wtedy ściganie przestępstwa następuje na jej wniosek.
Zmiana trybu ścigania niesie w tym przypadku daleko idące konsekwencje. Z chwilą złożenia wniosku o ściganie postępowanie toczy się z urzędu, czyli niezależnie od woli pokrzywdzonego. Chociaż złożony wniosek o ściganie może zostać cofnięty w postępowaniu przygotowawczym do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu, a w postępowaniu sądowym do chwili odczytania aktu oskarżenia, to skuteczne wycofanie się ze ścigania sprawcy przemocy jest możliwe tylko za zgodą prokuratora lub sądu. W postępowaniu z oskarżenia prywatnego ofiara przemocy może się wycofać praktycznie w każdym momencie, gdyż sama decyduje o losach postępowania.

Zarządzenie prokuratora

Szersza ochrona przed sprawcami przemocy została zagwarantowana już na etapie postępowania przygotowawczego. Znowelizowany kodeks postępowania karnego poszerzył katalog środków zapobiegawczych (a więc tych, które można stosować wobec podejrzanego/oskarżonego w celu zabezpieczenia prawidłowego toku dochodzenia lub śledztwa aż do rozpoczęcia wykonywania orzeczonej wobec niego kary) o nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Jest to środek stosowany na wniosek policji lub z urzędu wobec osób, którym co najmniej postawiono zarzuty o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej. Warunkiem jego zarządzenia w trakcie dochodzenia lub śledztwa jest uzasadniona obawa, że podejrzany ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy groził popełnieniem takiego przestępstwa. W postępowaniu przygotowawczym kompetencje do wydawania postanowień w tym przedmiocie będzie posiadał prokurator.



Wyprowadzka na 3 miesiące

Nakaz opuszczenia lokalu może być zarządzany na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli nie ustały powody jego stosowania, sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy może przedłużyć jego stosowanie na dalsze okresy. Nie mogą być jednak one dłuższe niż 3 miesiące. Przedłużenie może zostać dokonane na wniosek prokuratora.
Wydając postanowienie o nakazie opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego, prokurator może (nie jest to jednak obowiązek), na wniosek oskarżonego, wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe. Placówkami wskazanymi do umieszczenia oskarżonego nie mogą być placówki pobytu ofiar przemocy w rodzinie.
Zatrzymanie przez Policję
W kodeksie postępowania karnego pojawiły się także nowe podstawy do zatrzymania osoby podejrzanej przez policję. Jej funkcjonariusze mają prawo zatrzymać prawdopodobnego sprawcę, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełnił on przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi. Okres zatrzymania (nawet do 48 godzin lub 72, gdy przekazano go następnie do dyspozycji sądu) służy do zebrania niezbędnych danych i wyjaśnienia okoliczności ewentualnie popełnionego przestępstwa. Jeżeli podejrzenie się potwierdzi, sprawcy zostaną przedstawione zarzuty i mogą w stosunku do niego zostać zarządzone środki zabezpieczające z tymczasowym aresztowaniem i nakazem opuszczenia lokalu włącznie.
Procedura karna przewiduje, że policja nie ma wyboru i musi zatrzymać osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo z użyciem przemocy zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu. Musi istnieć tutaj jednocześnie obawa, że sprawca ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.
Jakie środki karne można orzec
Środki karne, jakie można orzec w stosunku do skazanego za stosowanie przemocy w rodzinie:
● zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
● zakaz kontaktowania się z określonymi osobami,
● obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
● zakaz zbliżania się do określonych osób,
● nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.
Podstawa prawna
Ustawa z 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 125, poz. 842).