Wysokość płacy pracownika samorządowego zależy od zajmowanego stanowiska i posiadanych kwalifikacji. Te kryteria i staż pracy mają wpływ nie tylko na wynagrodzenie zasadnicze, ale również na jego inne składniki.
W zakresie uprawnień pracowników samorządowych ustawa z 21 listopada 2008 r. wprowadziła zasadniczą zmianę w porównaniu z wcześniejszymi uregulowaniami, polegającą na uwolnieniu płacy zatrudnionych na umowę o pracę. Maksymalne limity określone zostały jedynie w stosunku do pracowników wykonujących obowiązki na podstawie wyboru i powołania. Intencją ustawodawcy było ograniczenia nadmiernego wzrostu ich wynagrodzeń.

Płaca zasadnicza

Sposób regulacji zasad dotyczących wynagradzania zależy od podstawy prawnej nawiązanego stosunku pracy. Dla pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę rozporządzenie Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. określa poziom minimalnej pensji zasadniczej przysługującej na poszczególnych stanowiskach. Natomiast maksymalny jej limit określa wójt w wydanym regulaminie wynagradzania.
Inaczej jest w przypadku pracowników zatrudnionych na podstawie powołania. Dla nich rozporządzenie określa maksymalną pensję zasadniczą.
Analogicznie określone zostały warunki i sposób przyznawania pensji przez pracowników z wyboru, tj. wójtów (burmistrzów, prezydentów miasta), starosty i członków zarządu powiatu oraz marszałka i członków zarządu województwa, przewodniczącego zarządu związku jednostek samorządu terytorialnego oraz pozostałych członków zarządu.

Wysługa lat

Ustawa i rozporządzenie przewiduje uprawnienie do wielu dodatków do pensji. Jednym z nich jest dodatek za wieloletnią pracę (tzw. stażowy). Prawo do niego nabywa się dopiero po pięciu latach pracy. W dniu nabycia wynosi on 5 proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Wzrasta on o 1 proc. za każdy dalszy rok pracy aż do osiągnięcia 20 proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.
Okres pracy wliczany do tego dodatku to nie tylko okres pracy u danego pracodawcy samorządowego (zakładowy staż pracy), ale również wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy (nazywane zaliczalnymi), jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Przykładem okresów zaliczanych jest między innymi praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym (art. 1 ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, Dz.U. nr 54, poz. 310), pobierania zasiłku dla bezrobotnego (art. 79 ust. 1 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 z późn. zm.), czynna służba wojskowa (art. 301 par. 2 k.p.).
Zarówno okresy zatrudnienia, jak i równorzędne podlegają wliczeniu bez względu na długość przerw między nimi, jak również sposób ustania stosunku pracy.
Warunki przyznawania oraz wypłacania dodatku za wieloletnią pracę określa par. 7 rozporządzenia.
Dodatek stażowy jest wypłacany w terminie wypłaty wynagrodzenia, począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym pracownik nabył prawo do dodatku lub wyższej stawki dodatku, jeżeli nabycie prawa nastąpiło w ciągu miesiąca. W sytuacji, gdy nabycie prawa do dodatku lub wyższej stawki dodatku nastąpiło pierwszego dnia miesiąca – za dany miesiąc.
Przysługuje on za dni, za które pracownik otrzymuje wynagrodzenie, a także za dni nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny, za które pracownik otrzymuje z tego tytułu zasiłek z ubezpieczenia społecznego.
W sytuacji, gdy praca w urzędzie lub jednostce stanowi dodatkowe zatrudnienie, do okresu dodatkowego zatrudnienia nie podlegają zaliczeniu okresy zatrudnienia podstawowego (par. 7 ust. 3 rozporządzenia). Pracownikowi samorządowemu, który wykonuje pracę w urzędzie lub jednostce w ramach urlopu bezpłatnego udzielonego przez pracodawcę w celu wykonywania tej pracy, do okresu dodatkowego zatrudnienia zalicza się zakończone okresy zatrudnienia podstawowego oraz okres zatrudnienia u pracodawcy, który udzielił urlopu – do dnia rozpoczęcia tego urlopu (par. 7 ust. 4 rozporządzenia).



Dodatek specjalny

Wójtowi, staroście oraz marszałkowi województwa przysługuje dodatek specjalny (art. 36 ust. 3 ustawy). Jest to składnik pensji, który przysługuje z tytułu zajmowania określonej funkcji. W razie jego nieprzyznania pracownik ma roszczenie o wypłatę w najniższej wysokości.
Dodatek specjalny należy się w kwocie wynoszącej co najmniej 20 proc. i nieprzekraczającej 40 proc. łącznie wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego (par. 6 rozporządzenia). W urzędach miasta stołecznego Warszawy oraz miast (miast na prawach powiatu) powyżej 300 tys. mieszkańców wysokość tego dodatku nie może przekroczyć 50 proc. sumy wskazanych składników wynagrodzenia. Dodatek ten przyznawany jest w drodze uchwały rady gminy, powiatu, województwa.

Pełnienie określonej funkcji

Kolejne składniki pensji związane z pełnieniem określonego stanowiska mają charakter fakultatywny. Takim składnikiem jest m.in. dodatek funkcyjny.
Jego wysokość (minimalna lub maksymalna) nie została określona w przepisach. Pracodawca może określić warunki i sposób jego przyznawania w regulaminie wynagradzania. Co do pracowników zatrudnionych na podstawie powołania i wyboru rozporządzenie określa maksymalny poziom tego składnika.
Pracodawca może także przyznać pracownikowi dodatek specjalny z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków służbowych lub powierzenia dodatkowych zadań. Warunki i sposób jego przyznawania określa się w regulaminie wynagradzania.
Przykład: Konieczność wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy
W wydanym regulaminie wynagradzania burmistrz przewidział dodatek funkcyjny dla naczelników wydziału urzędu miasta. Naczelnicy zostali pozbawieni tego dodatku od następnego miesiąca od dnia wejścia w życie zmiany regulaminu. Burmistrz uzasadnił swoją decyzję tym, że prawo do tego składnika jest fakultatywne. Pracownicy nie otrzymali wypowiedzeń zmieniających warunków płacy. Działanie takie jest sprzeczne z art. 42 k.p. Pogląd ten potwierdza m.in. wyrok WSA we Wrocławiu z 22 października 2008 r. (IV SA/Wr 282/08, LEX nr 490170), w którym sąd stwierdził, że dodatek funkcyjny jest składnikiem wynagrodzenia za pracę.
Czynność zmiany wysokości dodatku lub pozbawiająca prawa do jego otrzymywania, jako dotycząca składnika wynagrodzenia za pracę, wymaga – co do zasady – wypowiedzenie warunków płacy (art. 42 k.p.).
Przykład: Wpływ stażu pracy na wysokość składników wynagrodzenia
Andrzej P. został wybrany na wójta gminy. W firmie X dostał urlop bezpłatny na okres pełnienia tej funkcji. Do dnia rozpoczęcia urlopu przepracował 7 lat i 3 miesiące. Przed zatrudnieniem w firmie X był zatrudniony w firmie Y przez okres 5 lat. W momencie objęcia mandatu okres zatrudnienia uprawniający do dodatku stażowego wynosił 12 lat i 3 miesiące. Andrzej P. powinien otrzymać 12 proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, biorąc pod uwagę, iż nabywa się to prawo po 5 latach pracy w wysokości wynoszącej 5 proc., która każdego roku wzrasta o 1 proc. (aż do osiągnięcia 20 proc.).
Podstawa prawna
Art. 36, art. 38 ust. 1 i 5, art. 39 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. nr 223, poz. 1458).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. nr 50, poz. 398).