Z jakim dniem wygasa mandat radnego organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego? W jaki sposób radny ma prawo bronić własnej osoby? Jakie są skutki działania osób pozbawionych mandatu z mocy prawa?
Zgodnie z art. 190 ust. 1 ustawy z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich generalną zasadą dotyczącą radnych jest, iż w związku z zaistnieniem przyczyn opisanych w tym przepisie mandat wygasa z mocy prawa z dniem zaistnienia (wystąpienia) tych przyczyn (przesłanek).
Ustawodawca w trybie procedowania nad uchwałami w sprawie wygaśnięcia mandatu (przed podjęciem uchwały) nakazuje umożliwienie zainteresowanemu złożenie wyjaśnień. Czyni to jednak w ściśle określonych przypadkach, a mianowicie w odniesieniu do radnych dotyczy to odmowy złożenia ślubowania oraz utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów. Z kolei udział zainteresowanego w sesji organu stanowiącego przewiduje art. 190 ust. 3 Ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich.
Radny wskutek wygaśnięcia mandatu, traci wszelkie uprawnienia związane z pełnieniem mandatu a w tym zwłaszcza prawo do czynnego uczestniczenia w pracach organu stanowiącego. Jego udział w sesjach rady (sejmiku) i udział w głosowaniach będzie musiał być każdorazowo oceniany odrębnie z uwzględnieniem konkretnej sytuacji faktycznej. Bowiem sam udział w głosowaniu lub w pracach rady osoby nieuprawnionej nie powoduje automatycznie nieważności podejmowanych aktów przez organ kolegialny. Istotne jest w przypadku udziału w głosowaniu osoby nieuprawnionej stwierdzenie, czy wynik głosowania, biorąc pod uwagę jej głos, byłby inny, niż gdyby taka osoba udziału w tym głosowaniu nie brała. Wskazując na inny wynik, mamy na myśli wyłącznie wynik rozstrzygający. W sytuacji np. gdy dana uchwała rady została przyjęta różnicą jednego głosu, a w głosowaniu brała udział osoba nieuprawniona, organ nadzoru będzie musiał zbadać, czy to jej głos nie spowodował rozstrzygnięcia w danej materii. W przypadku gdy nie jest możliwie wykazanie, jak się zachowała osoba nieuprawniona w analizowanej sytuacji, organ nadzoru powinien na podstawie domniemania faktycznie stwierdzić brak rozstrzygnięcia w danej sprawie.
W przypadku gdy skutki dotyczą osoby, która utraciła mandat wójta, burmistrza, prezydenta, to wówczas nie może ona podejmować skutecznie żadnych działań władczych. Oznacza to, że akty administracyjne podjęte przez osobę nieuprawnioną są pozbawione mocy prawnej. Także jej działania w zakresie reprezentacji w stosunkach prywatnoprawnych będą pozbawione należytego umocowania. Zgodnie z art. 104 kodeksu cywilnego jednostronna czynność prawna dokonana w cudzym imieniu bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna. Jednakże gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania.
Należy również pamiętać, że jeśli ten, kto zawarł umowę jako pełnomocnik, nie miał umocowania albo przekroczył jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.
Natomiast w przypadku braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony po wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.
Jerzy Korczak
doktor, Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych Haczkowska i Partnerzy