Jak obecnie obowiązujące przepisy ograniczają nieprawidłowości polegające na tzw. wymianie radnych i włączaniu ich w składy rad nadzorczych spółek gminy w innych samorządach lokalnych? Na jakich zasadach może być orzeczone w stosunku do przedstawicieli władz samorządowych, zawieszenie w czynnościach służbowych?
Radni i ich małżonkowie oraz małżonkowie wójtów, zastępców wójtów, sekretarzy gminy, skarbników gminy, kierowników jednostek organizacyjnych gminy oraz osób zarządzających i członków organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Wybór lub powołanie tych osób na te funkcje są z mocy prawa nieważne (art. 24f ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym). Wątpliwe wydaje się ograniczanie danego zakazu wyłącznie do spółek jednostki samorządu terytorialnego, w której radny sprawuje mandat.
W przypadkach tzw. wymiany radnych, polegającej na powoływaniu ich w spółkach w innych gminach, niż sprawują mandat przedstawicielski, należy zaznaczyć, iż zapewnienie przejrzystości w działaniu osób pełniących funkcje publiczne wymaga nie tylko skutecznych rozwiązań prawnych, lecz także woli ich respektowania przez osoby pełniące funkcje publiczne. Sygnały dotyczące tzw. praktyk wymiany radnych mogą skłaniać do rozważenia korekty obowiązujących uregulowań prawnych.
Zawieszenie w czynnościach służbowych jest jednym ze środków zapobiegawczych, jakie wobec oskarżonego może zastosować sąd lub prokurator (art. 276 kodeksu postępowania karnego w związku z art. 249 par. 3 k.p.k.), a zatem wątpliwe wydaje się przyznawanie kompetencji do zawieszania wójta w pełnieniu obowiązków radzie gminy, która ze względu na swój charakter (organ jednostki samorządu terytorialnego) oraz cel istnienia (działalność stanowiąca i kontrolna) nie powinna wykonywać zadań zastrzeżonych dla właściwości organów ścigania. Takie rozwiązanie skutkowałoby sytuacją, w której obok sądu i prokuratury organ stanowiący gminy dysponowałby podobnym narzędziem prewencyjnym, co – z uwagi na odrębność władztwa w sprawach karnych – nie jest pomysłem trafnym. Do komepetancji organów ścigania oraz sądu należy ocena zaistniałego stanu faktycznego pod względem ewentualnego naruszenia norm prawnych, skutkującego określonymi sankcjami, oraz dobór odpowiednich instrumentów procesowych w prowadzonym postępowaniu karnym. Niewątpliwie jednak praktyka stosowania przepisów ustawy o samorządzie gminnym wydaje się wskazywać na konieczność uzupełnienia katalogu przesłanek zastosowania instytucji przejęcia wykonywania zadań i kompetencji wójta przez pierwszego zastępcę lub osobę wyznaczoną przez prezesa Rady Ministrów o przypadki, w których sąd lub prokurator zastosował środek zapobiegawczy w postaci zakazu wykonywania czynności służbowych (na podstawie odpowiedzi na interpelację nr 8448).
Podstawa prawna
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. z 2006 r. nr 216, poz. 1584 ze zm.).
Ustawa z 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta (Dz.U. nr 113, poz. 984 ze zm.).