Kiedy i na jakim obszarze można wprowadzić stan klęski żywiołowej w razie powodzi? W jakiej odbywa się to procedurze? Co zmienia wprowadzenie stanu klęski żywiołowej w sytuacji gmin dotkniętych kataklizmem?
Krzysztof Lange
radca prawny
Powódź w większej skali może skutkować koniecznością nadzwyczajnej reakcji władz publicznych zmierzającej do zapobieżenia skutkom katastrofy lub usunięcia ich. Tego typu reakcją nadzwyczajną jest wprowadzenie stanu klęski żywiołowej.
Regulacja normatywna stanu klęski żywiołowej w sposób ogólny ujęta jest w art. 232 Konstytucji RP. Szczegółowo traktuje o niej z kolei ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. nr 62, poz. 558 ze zmianami). Zgodnie z jej zapisami, stan klęski żywiołowej może być wprowadzony m.in. w przypadku zaistnienia katastrofy naturalnej, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo w środowisku na znacznych obszarach. Jednocześnie pomoc i ochrona przed skutkami katastrofy mogą być skuteczne tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu rożnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.
Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony na obszarze wystąpienia klęski, jak również tam, gdzie wedle obiektywnej oceny wystąpiły lub mogą wystąpić jej skutki. Zatem W przypadku powodzi obszarem, na którym potencjalnie możliwe jest wprowadzenie stanu klęski żywiołowej, jest zarówno obszar już dotknięty kataklizmem, jak również i ten, który wedle należycie przeprowadzonej oceny może być nim bezpośrednio zagrożony.
Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej następuje na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z inicjatywy bądź to samej Rady Ministrów, bądź właściwego wojewody. W rozporządzeniu należy zgodnie z brzmieniem przepisu art. 5 ust. 2 ustawy wskazać przyczyny wprowadzenia stanu klęski żywiołowej oraz określić obszar i czas trwania (nieprzekraczający 30 dni), jak również zakreślić dopuszczalne ustawą rodzaje niezbędnych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Należy zauważyć, że Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia przedłużyć stan klęski na kolejny czas oznaczony jedynie za zgodą Sejmu. Organem odpowiedzialnym na terenie gminy za realizację i koordynację działań ratunkowych w warunkach stanu klęski żywiołowej jest wójt (burmistrz) gminy bądź prezydent miasta. Szef gminy w zakresie działań związanych ze zwalczaniem żywiołu bądź jego skutków może bezpośrednio podlegać staroście właściwego powiatu, o ile stan klęski żywiołowej został ogłoszony na obszarze większym niż obszar gminy.
Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej może nieść za sobą poważne konsekwencje dla mieszkańców gminy. Skutki wprowadzenia stanu klęski dotykają również mające siedzibę lub działające na jego obszarze osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Implikacje te mogą dotyczyć dość szerokiej sfery ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Zakres możliwych do wprowadzenia ograniczeń wymienia enumeratywnie przepis art. 21 ustawy. Najistotniejsze spośród nich to:
● zawieszenie działalności określonych przedsiębiorców,
● nakaz lub zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju,
● obowiązek opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń,
● dokonanie przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych obiektów budowlanych albo ich części,
Ingerencja władzy publicznej w prawa osób i podmiotów funkcjonujących na obszarze klęski może przejawiać się również poprzez nałożenie przez organ koordynujący działania ratownicze tzw. świadczeń osobistych i rzeczowych, których katalog wymieniony jest w art. 22 ustawy. Świadczenia te mogą polegać w szczególności na obowiązku czynnego udziału w działaniu ratowniczym.