Obowiązujące od początku 2010 roku zmiany na mapie administracyjnej Polski nakładają na gminy obowiązek zapewnienia sprawnej wymiany dokumentów nowym mieszkańcom, powołanie rady osiedli czy zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych na funkcjonowanie nowych terenów.

Sześć miejscowości uzyskało z początkiem 2010 roku prawa miejskie, powstała jedna nowa gmina, a kilkanaście kolejnych zmieniło swoje granic. Najważniejsze z nich to włączanie podmiejskich miejscowości do miast. Powiększony został m.in.: Rzeszów – o ok. 30 km kw., Reda – o 5 km kw. (z gminy Puck), i Przemyśl – o wieś Kruhel Wielki czy Koszalin o Jamno i Łabusz.

Zmiany w granicach gminy i miast nakładają pewne obowiązki na nowe władze lokalne. W pierwszej kolejności powinny one zapewnić nowym mieszkańcom wymianę dokumentów, w tym przede wszystkim dowodów osobistych i praw jazdy. Konieczna jest także pomoc w odpowiedniej rejestracji podmiotów gospodarczych, zmian w zakresie ewidencji gminnych podatków czy opłat. Dodatkowo zgodnie z art. 7 ustawy o samorządzie gminnym na nowo wcielonych terenach władze gminy muszą zapewnić zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty w tym m.in. sprawy: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, ochrony zdrowia czy lokalnego transportu zbiorowego. Wiąże się to z zabezpieczeniem środków finansowych w gminnych budżetach.

Procedury łączenia

Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym Rada Ministrów w drodze rozporządzenia: tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice, nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice, ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.
Warto pamiętać, że takie rozporządzenie może być wydane również na wniosek zainteresowanej rady gminy. Wspomniana ustawa określa również kryteria, którymi powinna kierować się rada przy wszelkich zmianach terytorialnych, zmianach statusu gminy z wiejskiej na miejską czy ustalania siedziby władz gminy.
Ustalenie i zmiana granic gmin powinny być dokonywane w sposób zapewniający gminie terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych. Z kolei nadanie gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana dokonywane są w sposób uwzględniający infrastrukturę społeczną i techniczną oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy. Ze względu na doniosłe znaczenie zmian wszelkie roszady w podziale administracyjnym kraju następują 1 stycznia.



Inicjatywa gminy

Niejednokrotnie zdarza się, że zmiana statusu gminy wiejskiej na miejską związana jest z rozszerzeniem jej dotychczasowych granic. Kompetencje do tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia gminy oraz ustalania ich granic ma wyłącznie Rada Ministrów poprzez wydanie odpowiedniego rozporządzenia.
Warunkiem koniecznym do wydania takiego rozporządzenia jest zasięgnięcie przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad gmin, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic gmin naruszających granice powiatów lub województw – dodatkowo opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw. Konsultacje z mieszkańcami w sprawach zmiany granic gmin lub granic miasta polegającej na wyłączeniu obszaru lub części obszaru jednostki pomocniczej gminy i jego włączeniu do sąsiedniej jednostki pomocniczej tej gminy lub do sąsiedniej gminy mogą zostać ograniczone do:

● mieszkańców jednostki pomocniczej gminy objętych zmianą przez odpowiednie rady gmin,

● mieszkańców gmin objętych zmianą naruszającą granice powiatów lub województw – przez odpowiednie rady powiatów lub sejmiki województw.

Jednocześnie ustawa o samorządzie gminnym określa, że w przypadku niewyrażenia opinii w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania wystąpienia o opinię wymóg zasięgnięcia opinii uznaje się za spełniony. Mieszkańcy zarówno gminy wnioskującej, jak i gminy, od której proponuje się wyłączyć dany teren, mają możliwość wypowiedzenia się na temat zmiany granic. Wszelkie decyzje i czynności Rady Ministrów w sprawach podziału, łączenia, dzielenia i znoszenia gmin, jak też w sprawie ustalania ich granic i siedzib władz powinny być podejmowane po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami.



Konsultacje z mieszkańcami

Tryb konsultacji powinien zostać określony uchwałą rady gminy. Oznacza to, że konsultacje mogą mieć formę dowolną, z zastrzeżeniem, że nie mogą przyjąć formy referendum gminnego, gdyż referendum ma charakter rozstrzygający, a stanowisko mieszkańców wyrażone w konsultacji ma mieć charakter opiniodawczy, a więc niewiążący Rady Ministrów przy podejmowaniu decyzji.
Przeprowadzenie konsultacji, zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, spoczywa na radzie gminy tej jednostki, która występuje z wnioskiem, jak również na organach tych jednostek, które są objęte wnioskiem. Każda gmina objęta wnioskiem zobowiązana jest do przeprowadzenia konsultacji na swoim obszarze. Ustalenia podjęte przez odpowiednie rady co do sposobu przeprowadzenia konsultacji czy też innych aspektów określających zasady wszczęcia procedury związanej z przeprowadzeniem konsultacji należą wyłącznie do kompetencji tych rad. Po przeprowadzeniu konsultacji rada gminy wyraża opinię dotyczącą proponowanej zmiany granic. Opinia taka powinna zawierać fakty dotyczące zmiany granic (w tym np. wyliczenia skutków finansowych, straty majątku itd.). Zarówno argumenty zawarte w opinii rady wnioskującej, jak i rady gminy objętej zmianą, mają taką samą wagę dla organu rozstrzygającego daną zmianę granic.

Procedury łączenia, podziałów i uzyskiwania praw miejskich

● gminy tworzy, łączy, dzieli i znosi ich granice oraz prawa miejskie Rada Ministrów;

● wydanie rozporządzenia wymaga opinii zainteresowanych rad gmin poprzedzonych konsultacjami;

● wydanie rozporządzenia na wniosek gminy wymaga dodatkowo przedstawienia map oraz dokumentów potwierdzających zasadność wniosku i opinii wojewody;

● wniosek składa się (za pośrednictwem wojewody) w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji do 31 marca w roku, na koniec którego ma nastąpić zmiana.

Podstawa prawna
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 9 sierpnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania przy składaniu wniosków dotyczących tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin, nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalania i zmiany nazw gmin i siedzib ich władz oraz dokumentów wymaganych w tych sprawach (Dz.U. nr 86, poz. 943 ze zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 lipca 2009 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i nazw gmin (Dz.U. nr 120, poz. 1000).