Czy radny ponosi jakieś skutki prawne, gdy nie złoży oświadczenia albo złoży go, ale po terminie? Co grozi za podanie informacji niezgodnych z prawdą?
Marek Chmaj
prof. dr hab., kancelaria radcowska Chmaj i Wspólnicy
Niedochowanie wymaganych terminów nie rodzi dla radnego tak poważnych konsekwencji, jakie poniósłby w analogicznej sytuacji, w stanie prawnym obowiązującym do 13 marca 2007 r. Trybunał Konstytucyjny wtedy orzekł, że sankcja wygaśnięcia mandatu samorządowego z powodu niezłożenia w terminie oświadczenia majątkowego jest sprzeczna z konstytucyjną zasadą proporcjonalności (sygn. akt K 8/07).
Obecnie, w przypadku niezłożenia przez radnego oświadczenia majątkowego, przewodniczący rady lub sejmiku, w terminie 14 dni od stwierdzenia niedotrzymania terminu wzywa taką osobę do jego niezwłocznego złożenia, wyznaczając dodatkowy 14-dniowy termin. Ponadto do końca trwania kadencji rady gminy, w czasie której weszła w życie ustawa z 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 180, poz. 1111), radni nieskładający w terminie oświadczenia zostają pozbawieni diety, do czasu złożenia oświadczenia.
Dopiero niezłożenie oświadczenia majątkowego, pomimo upływu dodatkowego terminu obłożone jest sankcją wygaśnięcia mandatu radnego z mocy prawa. Jest to sankcja o tyle daleko idąca, że źródłem mandatu radnego jest wola wyborców, która zostaje w tej sytuacji naruszona. Bezwględność tej sankcji polega na przekreśleniu wyników wyborów wskutek stosunkowo drobnego przewinienia. Wygaśnięcie mandatu radnego musi jeszcze zostać potwierdzone w uchwale rady gminy.
Ponadto złożenie oświadczenia, co prawda w terminie, ale z podaniem nieprawdy lub zatajeniem prawdy rodzi odpowiedzialność za przestępstwo składania fałszywych zeznań (art. 233 par. 1 k.k.). Jednak warunkiem odpowiedzialności jest wina radnego, a więc celowe, świadome złożenie fałszywego oświadczenia majątkowego. Sankcją grożącą radnemu za złożenie oświadczenia z podaniem nieprawdy lub zatajeniem prawdy jest kara pozbawienia wolności do lat trzech.
Złożone przez radnego oświadczenie majątkowe podlega analizie dokonywanej przez osoby, którym złożono oświadczenie (tutaj przewodniczących odpowiednich organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego). Ponadto analizy dokonuje również urząd skarbowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania radnego. Badając oświadczenie, urząd skarbowy porównuje treść analizowanego oświadczenia i złożonego właściwego zeznania podatkowego (PIT) z treścią uprzednio złożonych oświadczeń i zeznań. W przypadku podejrzenia, iż oświadczenie zostało złożone z podaniem nieprawdy lub zatajeniem prawdy – właściwy ze względu na miejsce zamieszkania radnego dyrektor urzędu kontroli skarbowej wszczyna kontrolę skarbową.
Informacje podane w oświadczeniu majątkowym są jawne, z wyjątkiem informacji o adresie zamieszkania składającego oświadczenie oraz o miejscu położenia nieruchomości. Złożone oświadczenie majątkowe przechowuje się przez okres sześciu lat.