Jak wygląda procedura finansowania referendum lokalnego i czy są tutaj ustalone górne limity kosztów? Kto i w jaki sposób powinien przygotować sprawozdanie finansowe z wydatków budżetowych poniesionych w związku z referendum? Jak wygląda kontrola takiego wydatkowania?
Krzysztof Lorentz
dyrektor Zespołu Kontroli Finansowania Partii Politycznych i Kampanii Wyborczych Krajowego Biura Wyborczego
Koszty przeprowadzenia referendum pokrywa się z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, której to referendum dotyczy. Ze środków tych finansuje się zatem wydatki na: druk urzędowych obwieszczeń i formularzy, sporządzenie spisów osób uprawnionych do udziału w referendum, druk kart do głosowania, zryczałtowane diety dla członków komisji przeprowadzających referendum oraz obsługę techniczno-organizacyjną (transport, wynajem i wyposażenie lokali głosowania itp.).
Jedynie w wypadku referendów w sprawie odwołania organu jednostki samorządu przed upływem kadencji część kosztów pokrywana jest z budżetu państwa – są to wydatki komisarza wyborczego związane z organizacją i przeprowadzeniem referendum. Ze środków tych finansuje się wydatki na ogłoszenie postanowienia o przeprowadzeniu referendum oraz sporządzenie kart do głosowania i dostarczenie ich do komisji obwodowych.
Należy pamiętać o odróżnieniu wydatków na przeprowadzenie referendum od wydatków na kampanię referendalną. Działań agitacyjnych nie wolno finansować ze środków publicznych. Szczególnie istotną rolę ma to ograniczenie w wypadku referendów w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji – działania agitacyjne takiego organu nie mogą być oczywiście finansowane z wykorzystaniem środków budżetowych tej jednostki.
Ustawa o referendum lokalnym nie określa limitów wydatków na przeprowadzenie referendum, nie oznacza to jednak, że wydatki te mogą być dowolnie wysokie i dokonywane w dowolny sposób. Środki finansowe jednostek samorządu terytorialnego przeznaczone na referendum, jako środki publiczne, podlegają rygorowi jawności i przejrzystości oraz celowości i gospodarności. Finansowanie referendum musi się zatem odbywać tak samo, jak finansowanie wszystkich innych zadań jednostek samorządu terytorialnego i podlega ono takim samym zasadom kontroli – wewnętrznej i zewnętrznej. Za kontrolę wewnętrzną odpowiada wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub marszałek województwa, nadzór zewnętrzny sprawowany jest zaś przez regionalną izbę obrachunkową. Wydatkowanie środków na przeprowadzenie referendum jest badane – jako jeden z elementów wykonania budżetu jednostki – przez komisję rewizyjną i radę tej jednostki; ocena może wpływać na udzielenie absolutorium organowi wykonawczemu. Wydatkowanie środków budżetowych niezgodnie z prawem może być podstawą działań nadzorczych wobec organów jednostki samorządu terytorialnego, a osoby odpowiedzialne za złamanie prawa mogą ponieść konsekwencje wynikające z naruszenia dyscypliny finansów publicznych, a nawet odpowiedzialność karną.
Finansowanie referendum jest jawne. Ustawa o referendum lokalnym zobowiązuje organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego do sporządzenia sprawozdania finansowego z wydatków budżetowych poniesionych w związku z referendum zarządzonym przez organ stanowiący tej jednostki. Ustawa nie określa obowiązkowych elementów sprawozdania ani jego wzoru, ale z samej natury sprawozdania finansowego z wydatków budżetowych powinno ono obejmować wykaz wydatków według klasyfikacji budżetowej (dział, rozdział, paragraf), oraz część opisową ilustrującą rodzaje wydatków (od strony przedmiotowej).
Sprawozdanie finansowe przedstawia się radzie jednostki w ciągu trzech miesięcy od dnia referendum, udostępnia się je również do wglądu mieszkańcom, informując o czasie, miejscu i sposobie udostępnienia. Powinno ono zatem być dostępne w urzędzie gminy, starostwie powiatowym czy też urzędzie marszałkowskim w dniach i godzinach dostosowanych do potrzeb mieszkańców, przez okres umożliwiający zapoznanie się z nim wszystkim zainteresowanym. Sprawozdanie podlega także zasadom udostępnienia określonym w ustawie o dostępie do informacji publicznej i na podstawie przepisów tej ustawy można egzekwować prawo dostępu do jego treści. Jedną ze skuteczniejszych metod powszechnego udostępnienia sprawozdania jest umieszczenie go w Biuletynie Informacji Publicznej jednostki samorządu terytorialnego (na jej stronach internetowych).