Problem optymalizacji podatkowej to jedno z ciekawszych zagadnień prawa podatkowego. To rozwiązanie wydaje się szczególnie atrakcyjne dla wszystkich stron szeroko rozumianego stosunku prawnopodatkowego. Przedsiębiorcy rozumieją optymalizację również jako sposób na lepsze wyniki swej firmy, doradcy dostrzegają ciekawe pola twórcze, z kolei organy podatkowe kontrolują, czy granica pomiędzy optymalizacją a pozornością i obejściem prawa nie została przekroczona.

Założenie systemowe zasadniczo sprowadza się do przyjęcia zasady, zgodnie z którą co nie jest zabronione przez przepisy prawa - jest dozwolone. Zatem optymalizować wolno, mimo iż przepisy prawa podatkowego nie zawierają odpowiednich nakazów ani zakazów, a jedynie określają konsekwencje. Granicę optymalizacji, w rozumieniu interesu przedsiębiorcy, stanowi treść obowiązujących ustaw. Kazus Romana Kluski pokazał, iż zbyt duża ocenność przyznana organowi podatkowemu zmierzać może do dowolności, lecz stan prawny wtedy obowiązujący został zmieniony. Regulacja obecna nie pozwala organowi podatkowemu na dokonywanie wiążącej oceny i uznaniowego kwalifikowania czynności dokonanej przez podatnika jako innej niż określona przez jej strony.
Gdzie leży granica
Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 16 października 2006 r. (sygn. akt III SA/Wa 2603/06, niepubl.): W obecnie obowiązującym stanie prawnym organy podatkowe mają dość ograniczone możliwości kwestionowania skuteczności na gruncie prawa podatkowego umów, które są skuteczne w świetle prawa cywilnego, również w sytuacji gdy celem tych umów było zmniejszenie ciężaru podatkowego.”
Ograniczone możliwości nie oznaczają braku możliwości. Organy podatkowe mają prawo, stosownie do art. 199a Ordynacji podatkowej, ocenić treść czynności prawnej dokonanej przez podatnika, uwzględniając (tak jak w art. 65 par. 2 kodeksu cywilnego) zgodny zamiar stron i cel czynności. Jeśli pod pozorem dokonania określonej przez podatnika czynności dokonał on innej czynności prawnej, wtedy skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności. Co istotne jednak, gdy pojawią się wątpliwości, organ podatkowy nie ma skutecznej w stosunku do podatnika kompetencji do samodzielnego ustalenia treści tej innej niż określona przez podatnika, czynności prawnej. Organ posiada natomiast uprawnienie wystąpienia do sądu powszechnego o ustalenie przez sąd istnienia lub nieistnienia określonego stosunku prawnego lub prawa.
Co ważne, przytoczona regulacja nie dotyczy wprost drogi podatkowej, wybranej przez podatnika, czyli w istocie optymalizacji, lecz dokonania przez podatnika faktycznie czynności innej niż ta, która wynika z dokumentacji lub oświadczenia podatnika.
Optymalizacja zgodna z prawem
Ponieważ nie istnieją w naszym systemie normy zobowiązujące podatników do koncentrowania starań i wyboru drogi gwarantującej organom maksymalnie wysokie wpływy podatkowe, warto wykorzystać wszelkie dostępne i dozwolone prawnie rozwiązania optymalizujące obciążenia podatkowe.
Sukces rynkowy przedsiębiorcy możliwy jest nie tylko wtedy, gdy oferuje on towary dobrej jakości. Zgodna z przepisami prawa, planowana oraz bezpieczna optymalizacja podatkowa podnosi konkurencyjność przedsiębiorcy, zwiększa jego zdolność konkurowania, pozwala wykorzystać często niedostrzegane możliwości poprawy kondycji finansowej czy wyników firmy. Korzystanie z dopuszczalnych rozwiązań pozwolić może np. na przenoszenie w czasie momentu zapłaty podatków, uniknięcie pewnych obciążeń podatkowych poprzez właściwe kwalifikowanie i rozliczanie kosztów, poprawienie zysku spółki czy jej cash flow, wpływając tym samym często na wartość wspólników czy akcjonariuszy (wartość udziałów czy kurs akcji). Warunkiem jednak jest dobrze i profesjonalnie zaplanowana oraz konsekwentnie prowadzona optymalizacja.
W mijającym roku pojawiło się wiele nowych, bardzo ciekawych i korzystnych rozwiązań prawnych, jak choćby możliwość uniknięcia podatku od dywidendy, możliwość uwzględnienia, bez konsekwencji karnych, wyrażonego przez organ w razie kontroli stanowiska odmiennego w stosunku do przyjętego przez podatnika. Wszystkie te działania przedsiębiorców muszą być jednak realizowane przy udziale profesjonalnych ekspertów, bowiem z zachowaniem bezpieczeństwa zmierzać one mogą jedynie do uniknięcia niekoniecznego opodatkowania, nigdy zaś do uchylania się od opodatkowania.
PIOTR SCHRAMM
adwokat Of Counsel w Kancelarii Gessel o minimalizowaniu zobowiązań podatkowych
Piotr Schramm, adwokat Of Counsel w Kancelarii Gessel / DGP