Relacja uczelnia – student studiów podyplomowych jest regulowana wzajemną umową. Edukacja to usługa. Student ma prawo oczekiwać dobrej jakości i żądać, by gwarantowała ją umowa z uczelnią.

Wzajemne prawa i obowiązki stron, uczelni i studenta podlegają regulacjom zawartym w umowie o kształcenie. Akt ten określa przede wszystkim zasady wnoszenia opłat za studia, przyczyny ewentualnych podwyżek czesnego, konsekwencje nieopłacenia czesnego na czas, ale także wiele szczegółowych kwestii, np. program i metody jego realizowania, liczbę godzin wykładów i ćwiczeń, listę przedmiotów itp. W interesie kandydatów na studia leży, by przed podpisaniem umowy z uczelnią przeanalizować zawarte w niej przepisy.

Niedozwolone klauzule

Umowa o świadczenie usług edukacyjnych ma charakter zlecenia. Jako umowa cywilnoprawna podlega przepisom kodeksu cywilnego. Świadczeniem głównym są tu usługi edukacyjne, za które studenci uiszczają czesne. Co charakterystyczne wiele uczelni przedkłada kandydatom na studia gotowe wzorce umów. Ich podpisanie warunkuje rozpoczęcie nauki. Przy czym kandydatom na studia na ogół odmawia się możliwości indywidualnego negocjowania postanowień umowy i ukształtowania zawartych w niej zapisów w drodze wzajemnego porozumienia. Tymczasem, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosowany przez uczelnię wzorzec umowy powinien być wolny od tzw. niedozwolonych postanowień (klauzul) umownych (zob. art. 384 i następne).

Umowa przedkładana przez uczelnię do podpisania wtedy ma niedozwolone klauzule, gdy naraz występują trzy czynniki:

1) tym samym wzorcem umowy uczelnia posługuje się wobec wielu kandydatów,
2) przedkłada go do podpisu i zarazem odmawia możliwości indywidualnych negocjacji i ewentualnej modyfikacji zapisów umowy,
3) postanowienia (klauzule) umowne kształtują prawa i obowiązki studenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz naruszają jego interesy.



Zdarza się i to nierzadko, że uczelnie postępują właśnie w taki, niezgodny z obowiązującymi przepisami, sposób, np. wymagają od studenta, by z góry opłacił naukę do końca semestru bez prawa zwrotu opłaty, nawet w przypadku, gdy ten już na początku semestru odstąpi od umowy i przez resztę semestru nie pojawi się na uczelni.

Relacja zależności

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeanalizował wzorce umów stosowane w 190 uczelniach w całym kraju i stwierdził obecność niedozwolonych klauzul aż w 151 ośrodkach, czyli w 80 proc. badanych uczelni. Najczęściej występującymi nadużyciami są: przyznawanie sobie przez uczelnie prawa do jednostronnego wprowadzania zmian w zapisach umowy określających istotne cechy studiów i postanowienia przyznające uczelni prawo do podwyższenia ceny za studia bez jednoczesnego przyznania studentowi prawa do odstąpienia od umowy w takim przypadku. Blisko 40 uczelni proponowało kandydatom wzorce umów zawierające te niekorzystne dla nich, postanowienia.

Badania UOKiK-u pokazują jak bardzo rozpowszechnione jest lekceważące i nieuczciwe podejście do studenta i jego praw. Dla szkół nie jest usprawiedliwieniem fakt, że w ciągu długich wieków relacja uczelnia – student miała cechy zależności pionowej, czyli relacji zwierzchnik – podwładny. UOKiK dowiódł, że taki model wzajemnych stosunków wciąż pokutuje, co m.in. znajduje wyraz w umowach. Jednak dziś nie ma już podstaw do dalszego podtrzymywania go – obowiązujące przepisy dają obu stronom prawo do kształtowania zapisów umowy. Badania UOKiK świadczą też o sporej bierności kandydatów na studia, którzy podpisują przedkładane im umowy bez analizy i sprawdzenia, czy ich podstawowe prawa nie są przypadkiem naruszane.

Podejście analityczne

Zachęcając do studiów szkoły bombardują kandydatów pozytywnymi komunikatami. Potem okazuje się, że w proponowanej umowie studia wyglądają inaczej. Przed jej podpisaniem warto porozmawiać ze studentami czy absolwentami. Należy na stronie internetowej Państwowej Komisji Akredytacyjnej (www.pka.edu.pl) zapoznać się z ocenami wystawionymi uczelni.

Duże znaczenie ma kondycja finansowa szkoły. Przyszły student może poprosić o wykaz majątku i stan konta. Najważniejsze jest przeanalizowanie proponowanej przez szkołę umowy. Korzystny dla studenta wzór umowy znajduje się na stronie Parlamentu Studentów RP (www.psrp.org.pl).