Uzyskanie prawa jazdy jest możliwe po odbyciu szkolenia i zdaniu egzaminu. Jednak nie wszyscy mogą dostać takie uprawnienia. Niektórzy mogą z tego prawa korzystać w ograniczony sposób z uwagi na zły stan zdrowia. Zgodnie z prawem o ruchu drogowym prawo jazdy nie może być wydane osobie, która jest aktywnie uzależniona od alkoholu lub narkotyków. Uprawnień nie zdobędzie także osoba, co do której został orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.
Do jazdy samochodem czy motocyklem potrzebne są odpowiednie uprawnienia. W zależności od rodzaju pojazdu inne są jednak ustawowe wymagania dla przyszłych kierowców. Kierowca musi umieć poruszać się pojazdem danej kategorii, mieć ukończony odpowiedni wiek. Istotny jest również stan zdrowia osoby, która ubiega się o zdobycie prawa jazdy. Lekarz może dostrzec określone przeciwwskazania, by ubiegający się o prawo jazdy prowadził pojazdy mechaniczne. Jednak nawet osoby niepełnosprawne fizycznie mogą uzyskać prawo jazdy i poruszać się samochodem, jeżeli nie stwierdzono u nich psychofizycznych przeciwwskazań.
Przepisy ustawy – Prawo o ruchu drogowym dopuszczają prowadzenie tylko niektórych pojazdów bez konieczności uzyskiwania uprawnień i zdawania egzaminów. Tak jest np. z rowerami, motorowerami i skuterami. Dotyczy to jednak tych osób, które mają skończone 18 lat. Młodsi kierowcy takich pojazdów powinni mieć kartę rowerową lub motorowerową.

Po raz pierwszy na egzaminie

Osoba ubiegająca się o prawo jazdy przed przystąpieniem po raz pierwszy do egzaminu państwowego musi przejść szkolenie podstawowe w zakresie określonej kategorii prawa jazdy. Może je rozpocząć na trzy miesiące przed osiągnięciem wieku wymaganego do uzyskania prawa jazdy. W przypadku najpopularniejszej kategorii B, uprawniającej do poruszania się samochodami osobowymi, szkolenie można zatem zacząć tuż przed 18 rokiem życia.
Zgodnie z prawem o ruchu drogowym prawo jazdy nie może być wydane osobie, która jest aktywnie uzależniona od alkoholu lub narkotyków. Uprawnień nie zdobędzie także taka osoba, co do której orzeczony został – prawomocnym wyrokiem sądu, orzeczeniem kolegium do spraw wykroczeń lub orzeczeniem innego organu uprawnionego do orzekania w sprawach o wykroczenia w trybie dyscyplinarnym – zakaz prowadzenia pojazdów. Jednak jeżeli minął okres obowiązywania takiego zakazu, to nie ma przeszkód, by zostać kierowcą.
Szkolenie prowadzone jest w formie kursu w ośrodku szkolenia kierowców. Jednak zajęcia są przeprowadzane także przez jednostki wojskowe czy jednostki resortu spraw wewnętrznych.
Na kurs na prawo jazdy może udać się osoba, która oprócz wymaganego wieku ma także orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem. W przypadku gdy szkolenie chce rozpocząć osoba, która nie ma jeszcze 18 lat, to konieczne jest przedstawienie pisemnej zgody rodziców lub opiekunów.
Ośrodek szkolenia kierowców, gdy przyjmuje kandydata na kierowcę na kurs, sprawdza, czy osoba spełnia wszystkie warunki, np. wiek, i czy posiada orzeczenie lekarskie. Kandydat zostaje wpisany do książki ewidencji osób szkolonych i zostaje mu przydzielony instruktor prowadzący. Dodaje także kartę zajęć.



Wymagania dla ośrodka

Warto zwrócić także uwaga na to, jakimi warunkami dysponuje ośrodek szkolenia kierowców. Musi on posiadać, oprócz pojazdów przystosowanych do nauki, co najmniej jedną salę o powierzchni nie mniejszej niż 25 mkw. W sali muszą być stoliki i miejsca siedzące dla każdej osoby biorącej udział w szkoleniu. Powinna być oświetlona i ogrzewana. Ośrodek taki musi mieć także utwardzony plac manewrowy, umożliwiający ćwiczenie każdego z zadań przewidzianych do wykonania na egzaminie państwowym. Infrastruktury ośrodka nie należy bagatelizować, gdyż m.in. od tego zależy, jak kursant zostanie przygotowany nie tylko do egzaminu, ale i późniejszej jazdy, gdy uzyska już uprawnienia.
Przeprowadzenie poszczególnych zajęć teoretycznych i praktycznych jest potwierdzane w karcie zajęć, każdorazowo po ich zakończeniu przez osobę prowadzącą zajęcia i osobę szkoloną.
Po ukończeniu szkolenia podstawowego kierownik ośrodka szkolenia kierowców wydaje zaświadczenie o ukończeniu kursu, pod warunkiem że kandydat na kierowcę posiada odpowiednią wiedzę i umiejętności oraz uzyskał pozytywny wynik egzaminu wewnętrznego. Po wydaniu zaświadczenia do książki ewidencji osób szkolonych wpisuje się liczbę godzin zajęć teoretycznych i praktycznych przeprowadzonych w danym ośrodku szkolenia kierowców oraz numer wydanego zaświadczenia.
Szkolenie może prowadzić instruktor. Wobec takiej osoby stawiane są określone wymagania, które mają zagwarantować odpowiednie przygotowanie przyszłych kierowców. Instruktorem może więc zostać osoba, która ma co najmniej wykształcenie średnie, posiada przez okres co najmniej trzech lat uprawnienie do kierowania pojazdami rodzaju objętego szkoleniem oraz przedstawiła orzeczenie lekarskie oraz psychologiczne o braku przeciwwskazań do kierowania pojazdem. Oczywiście instruktor musi ukończyć kurs kwalifikacyjny i zdać egzamin przed komisją powołaną przez wojewodę. Instruktor nie może być także karany wyrokiem sądu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym i musi być wpisany do ewidencji instruktorów.

Zajęcia na szkoleniu

Szkolenie teoretyczne dla najpopularniejszych kategorii praw jazdy – kat. B (samochody osobowe) i kat. A (motocykle) – trwa 30 godzin. 4 godziny muszą być poświęcone na zajęcia z zakresu udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków drogowych. W przypadku szkolenia teoretycznego na prawo jazdy kategorii C i D – samochody ciężarowe i autobusy – liczba godzin zajęć wynosi 20 godzin.
Część praktyczna szkolenia podczas kursu na prawo jazdy kategorii B i C musi trwać minimum 30 godzin. Kandydaci na kierowców motocykli muszą zaliczyć 20 godzin jazdy. Z kolei przyszli kierowcy autobusów muszą za kółkiem spędzić aż 60 godzin.
Zajęcia praktyczne nie mogą być dłuższe niż 2 godziny dziennie w okresie pierwszych 4 godzin szkolenia przy kursie na prawo jazdy kategorii A1 lub A oraz 8 godzin szkolenia przy kursach na pozostałe kategorie praw jazdy. Po pierwszym okresie szkolenia zajęcia praktyczne nie mogą przekroczyć 3 godzin dziennie.
Zajęcia praktyczne mogą być prowadzone, gdy kandydat na kierowcę posiada przy sobie kartę przeprowadzonych zajęć, jest sprawny psychicznie i fizycznie, a w szczególności nie znajduje się w stanie nietrzeźwym, w stanie po spożyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. Instruktor w trakcie zajęć praktycznych może szkolić wyłącznie jedną osobę. Podczas szkolenia kandydatów na kierowców w pojeździe może znajdować się wyłącznie instruktor z osobą szkoloną oraz jeden dodatkowy uczestnik kursu. Ponadto w pojeździe może się znaleźć dodatkowo kierownik ośrodka szkolenia kierowców lub upoważniony przez niego pracownik, osoba sprawująca w imieniu starosty nadzór szkołą nauki jazdy. Jeżeli osoba szkolona nie włada językiem polskim w stopniu umożliwiającym prowadzenie szkolenia, to w samochodzie może być także tłumacz. W przypadku osób głuchoniemych – tłumacz języka migowego. Ponadto w pojeździe może przebywać także kandydat na instruktora wraz ze swoim wykładowcą, by móc przyjrzeć się pracy starszego kolegi.
Zajęcia praktyczne są prowadzone na placu manewrowym i w ruchu drogowym. Mogą one być jednak rozpoczęte dopiero po przeprowadzeniu zajęć teoretycznych. Ponadto mają uwzględniać jazdę poza obszarem zabudowanym lub na drogach o dopuszczalnej prędkości poruszania się powyżej 70 km/h. Jazda w takich warunkach w trakcie kursu powinna trwać przynajmniej 3 godziny przy kategorii A1, A lub B1. Z kolei dla kategorii B, C1, C, T, B+E, C1+E lub D1+E minimum to 4 godziny jazdy poza miastem. Kandydaci na kategorie D1, C+E oraz D+E muszą pojeździć poza obszarem zabudowanym co najmniej 10 godzin, a w przypadku kategorii D – 20 godzin. Zajęcia poza miastem na odcinku drogi pozwalającej rozwinąć prędkość ponad 70 km/h powinny być prowadzone łącznie na odcinku nie mniejszym niż 50 km.
Część praktyczna szkolenia powinna uwzględniać co najmniej 2 godziny jazdy w ruchu drogowym w okresie od zmierzchu do świtu dla wszystkich kategorii prawa jazdy. Wymóg ten nie dotyczy osób, w stosunku do których lekarz wprowadził ograniczenie możliwości prowadzenia pojazdu w okresie od zmierzchu do świtu.



Egzamin wewnętrzny

Zanim kandydat na kierowcę sprawdzi swoje umiejętności w Wojewódzkim Ośrodku Ruchu Drogowego, musi zaliczyć egzamin wewnętrzny, który przeprowadzany jest w ośrodku szkolenia, w którym ukończył kurs. Egzamin ten składa się z części teoretycznej przeprowadzanej w sali szkoleniowej przy użyciu testu komputerowego lub w formie testów pisemnych oraz części praktycznej przeprowadzanej na placu manewrowym i w ruchu drogowym. Do takiego egzaminu można przystąpić dopiero po odbyciu zajęć teoretycznych i praktycznych. Warunkiem przeprowadzenia części praktycznej egzaminu wewnętrznego jest uzyskanie pozytywnego wyniku z części teoretycznej.
Zakres części teoretycznej egzaminu, liczba pytań egzaminacyjnych, ich tematyka, sposób oceny egzaminu teoretycznego oraz czas jego przeprowadzenia jest zgodny z zasadami przeprowadzania egzaminu teoretycznego na egzaminie państwowym na prawo jazdy. W przypadku części praktycznej egzaminu wewnętrznego kryteria oceny oraz czas trwania są zgodne z zasadami przeprowadzania egzaminu praktycznego na egzaminie państwowym na prawo jazdy. W trakcie tej części egzaminu wewnętrznego realizuje się wszystkie przewidziane dla egzaminu państwowego na prawo jazdy zadania egzaminacyjne, bez względu na liczbę popełnionych błędów.

Egzamin państwowy

Przed przystąpieniem do egzaminu państwowego osoba ubiegająca się o prawo jazdy składa w ośrodku egzaminowania wniosek o wydanie prawa jazdy. Ośrodek egzaminowania powinien wyznaczyć termin umożliwiający przeprowadzenie egzaminu w okresie nie dłuższym niż 30 dni od złożenia wymaganych dokumentów.
W przypadku gdy kandydat na kierowcę uzyskał negatywny wynik egzaminu teoretycznego lub praktycznego albo nie przystąpił do egzaminu, ośrodek egzaminowania na jego wniosek wyznacza kolejny termin egzaminu po uiszczeniu opłaty za egzamin.
Kandydat na kierowcę musi mieć przy sobie dokument potwierdzający tożsamość (np. dowód osobisty lub paszport). Nie może znajdować się w stanie po spożyciu alkoholu.
Egzamin państwowy sprawdzający kwalifikacje osoby ubiegającej się o uprawnienie do kierowania pojazdem przeprowadza egzaminator zatrudniony przez dyrektora wojewódzkiego ośrodka ruchu drogowego. Taki sprawdzian przyszłych kierowców jest organizowany w wojewódzkim ośrodku ruchu drogowego w zakresie wszystkich kategorii prawa jazdy.
Egzamin na prawo jazdy składa się z części teoretycznej i praktycznej. Sprawdzian teoretyczny przeprowadzany jest w formie testu. W przypadku kategorii A i B kandydaci na kierowców muszą odpowiedzieć łącznie na 18 pytań. Maksymalnie można popełnić dwa błędy, a na udzielenie wszystkich odpowiedzi kandydaci mają 25 minut.
Udzielenie odpowiedzi na pytanie, zawarte w teście, polega na wyborze z trzech zaproponowanych odpowiedzi oznaczonych literami A, B i C wszystkich odpowiedzi prawidłowych. Pytania w teście mogą zawierać jedną, dwie lub trzy odpowiedzi prawidłowe. Jeżeli osoba zdająca egzamin nie wybrała dla określonego pytania wszystkich liter oznaczających odpowiedzi prawidłowe lub wybrała odpowiedź nieprawidłową, to liczy się to jako błąd.
Jeżeli egzaminator przyłapie kandydata na kierowcę na ściąganiu, to egzamin kończy się od razu wynikiem negatywnym.



Wymagany wiek dla poszczególnych praw jazdy
16 lat* – dla kategorii A1, B1 lub T;
18 lat – dla kategorii A, B, B+E, C, C+E, C1 lub C1+E;
21 lat – dla kategorii D, D+E, D1 lub D1+E
*) Osoba, która nie ukończyła 18 lat, może uzyskać prawo jazdy kategorii A1, B1 lub T za pisemną zgodą rodziców lub opiekunów.
Opłata za wydanie dokumentów
70 zł – prawo jazdy;
40 zł – legitymacja instruktora lub egzaminatora
25 zł – międzynarodowe prawo jazdy
Szkolenie na prawo jazdy
Część teoretyczna:
30 godzin – kategorie A, A1, B, B1
20 godzin – kategorie C, C+E, D, D+E, C1, C1+E, D1, D1+E, B+E;
Część praktyczna:
15 godzin – kategoria B+E,
20 godzin – kategorie A, A1, C1, C1+E, D1+E, T,
25 godzin – kategorie C+E lub D+E,
30 godzin – przy kategorii B, B1, C, D1
60 godzin – przy kategorii D
Międzynarodowe prawo jazdy
Polskie prawo jazdy uprawnia do kierowania określonym w nim pojazdem w ruchu międzynarodowym (z wyjątkiem kategorii T). Może być jednak tak, że w niektórych państwach wymagane jest, aby kierowca posiadał międzynarodowe prawo jazdy. Taki dokument jest wydawany za opłatą przez każdego starostę. Międzynarodowe prawo jazdy jest wydawane na podstawie krajowego prawa jazdy na okres trzech lat. Okres jego ważności nie może jednak przekraczać terminu ważności krajowego prawa jazdy.



Jazda na egzaminie

Warunkiem przystąpienia do egzaminu praktycznego jest uzyskanie pozytywnego wyniku z części teoretycznej. Jednak od zdania egzaminu teoretycznego nie może upłynąć okres dłuższy niż pół roku, by móc przystąpić do sprawdzianu praktycznego.
Egzamin praktyczny obejmuje sprawdzenie umiejętności w zakresie przygotowania pojazdu do jazdy, umiejętności sprawdzenia stanu technicznego podstawowych elementów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo jazdy oraz bezpiecznego panowania nad pojazdem, które wykonywane jest na placu manewrowym ośrodka egzaminowania. Podczas tej części sprawdzianu kierowca musi wykazać się również umiejętnościami jazdy w ruchu na drogach publicznych.
W samochodach, w których odbywa się egzamin na prawo jazdy kategorii B, jest zamontowana kamera. Kamery te służą do rejestrowania egzaminu. Mają one przeciwdziałać nadużyciom ze strony egzaminatorów, a ponadto dawać możliwość skutecznego odwołania się od negatywnego wyniku egzaminu na prawo jazdy.
Zarejestrowany przebieg egzaminu powinien być przechowywany przez okres co najmniej 14 dni od daty przeprowadzenia egzaminu w ośrodku egzaminacyjnym na odpowiednim nośniku danych, w pomieszczeniu zabezpieczonym przed dostępem osób nieupoważnionych. Jeżeli egzamin praktyczny na prawo jazdy nie zostanie zarejestrowany z powodu awarii kamery, to trzeba go powtórzyć.
Podczas przeprowadzania części praktycznej egzaminu państwowego na placu manewrowym mogą przebywać wyłącznie osoby zdające egzamin i egzaminatorzy. Może też przebywać instruktor prowadzący, ale na zewnątrz pojazdu. Instruktor może być w pojeździe jedynie podczas jazdy egzaminacyjnej na mieście.
W przypadku egzaminu dla kategorii B podczas jazdy na mieście kandydat na kierowcę musi wykazać się umiejętnością parkowania. Musi wykonać parkowanie prostopadłe lub skośne, przy którym możliwa jest jedna korekta toru jazdy. Miejsce do parkowania wyznacza egzaminator. Po zaparkowaniu musi być możliwość opuszczenia pojazdu przez kierowcę i pasażera, a pojazd musi być zaparkowany w sposób zgodny z przepisami ruchu drogowego. Jeżeli jest możliwe wyznaczenie miejsca do parkowania równoległego pomiędzy dwoma pojazdami, to również i ten element może stanowić część sprawdzianu. Ilość miejsca do parkowania pomiędzy pojazdami powinna stanowić około dwukrotność długości pojazdu egzaminacyjnego. W trakcie wykonywania manewru nie może najechać na krawężnik. Innym elementem jest zawracanie na drodze jednojezdniowej dwukierunkowej. W tej sytuacji istnieje możliwość wykonania manewru przy wykorzystaniu bram, wjazdów i podjazdów czy zatoczek. Zawracanie musi się jednak odbyć przy użyciu biegu wstecznego.
Oprócz tego jazda egzaminacyjna powinna składać się z przejazdu przez skrzyżowania równorzędne, oznakowane znakami ustalającymi pierwszeństwo przejazdu, z sygnalizacją świetlną oraz na których ruch odbywa się wokół wyspy (np. rondo).
Obecnie jazda na egzaminie praktycznym może być zakończona już po 25 minutach, jeżeli kierowca wykona wszystkie elementy sprawdzianu poprawnie. W tym przypadku egzaminator może (ale nie musi) zakończyć część praktyczną egzaminu. W pozostałych przypadkach jazda trwa 40 minut. Takie rozwiązanie zostało wprowadzone 9 czerwca 2009 r. nowelizacją rozporządzenia w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów.
Egzamin praktyczny przerywany jest z negatywnym wynikiem po drugim błędzie. Są jednak sytuacje, które powodują natychmiastowe oblanie egzaminu. Tak jest na przykład z wjazdem na tzw. wysepkę, czyli powierzchnię wyłączoną z ruchu (znak poziomy P21). Także gdy kandydat na kierowcę nie zastosuje się do znaków zakazujących wjazdu lub ruchu w obu kierunkach oraz zakazu skrętu. Podobnie jest w przypadku niezastosowania się do nakazu jazdy lub najechania na linię podwójną ciągłą. Tak samo jest w sytuacji, gdy osoba kierująca nie zastosuje się do znaku STOP lub przejedzie na czerwonym świetle.
Nowelizacja zniosła obowiązek sprawdzania wszystkich elementów związanych ze stanem technicznym pojazdu. Obecnie osoba przystępująca do egzaminu musi wskazać dwa losowo wybrane elementy budowy samochodu. Ma na to maksymalnie pięć minut. Jednak rozporządzenie określa, że osoba egzaminowana powinna przynajmniej być w stanie zlokalizować poziomy płynów samochodowych – np. poziom oleju czy płynu hamulcowego.



Wydawanie prawa jazdy

Za wydanie prawa jazdy trzeba zapłacić 70 zł. Dokument ten wydaje za opłatą starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o uprawnienia do kierowania pojazdami.
Prawo jazdy może zawierać np. ograniczenia wynikające ze stanu zdrowia kierowcy. Mogą być one związane z wadą słuchu czy wzroku, czy posiadanej protezy ortopedycznej. W niektórych przypadkach są również adnotacje o możliwości ograniczonego korzystania z pojazdu lub konieczności jego modyfikacji do danej osoby.
Zanim kierowca otrzyma prawo jazdy, do wydziału komunikacji musi trafić za pośrednictwem wojewódzkiego ośrodka ruchu drogowego wniosek o wydanie prawa jazdy, zaświadczenie o ukończeniu wymaganego dla danej kategorii rodzaju szkolenia oraz orzeczenia lekarskie i psychologiczne (jeśli jest wymagane). Musi być dołączony także dowód uiszczenia opłaty za wydanie prawa jazdy oraz fotografia o wymiarach 3,5 x 4,5 cm przedstawiająca osobę bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi szkłami.

Zawodowi kierowcy

Osoby, które chcą zawodowo jeździć jako kierowcy samochodów ciężarowych lub autobusów, mają znacznie dłuższą drogę do uzyskania wszystkich uprawnień. W ich przypadku samo prawo jazdy odpowiedniej kategorii to nie wszystko.
W pierwszej kolejności trzeba uzyskać prawo jazdy odpowiedniej kategorii. Do kursu na kategorię C (samochody ciężarowe) lub D (autobusy) można przystąpić dopiero, jak posiada się prawo jazdy kategorii B. Uprawnienia do prowadzenia ciężarówek (kat. C) można uzyskać w tym samym wieku (18 lat) co prawo jazdy na samochody osobowe. Kategorię na autobusy można zrobić dopiero, gdy ma się ukończone 21 lat.
Kierowcy, którzy uzyskali prawo jazdy kategorii D po 10 września 2008 r. muszą ukończyć kwalifikację wstępną, która jest dodatkowym specjalistycznym szkoleniem. W przypadku kategorii C wymóg ukończenia kwalifikacji wstępnej obejmuje te osoby, które uprawnienia do prowadzenia ciężarówek uzyskały po 10 września 2009 r. Bez ukończenia kwalifikacji wstępnej kierowcy nie mogą zawodowo wykonywać przewozu rzeczy lub osób.
Kwalifikacja wstępna obejmuje zarówno szkolenie teoretyczne, jak i praktyczne. W sumie jest to 280 godzin zajęć. Zajęcia teoretyczne obejmują 195 godzin. Dochodzą jeszcze zajęcia specjalistyczne (także teoria) – 65 godzin. Zajęcia praktyczne to w sumie 20 godzin. Z tego 16 godzin to jazda w ruchu drogowym i cztery godziny praktyki w warunkach specjalnych.
Do samej jazdy ciężarówką lub autobusem (jeżeli nie przewozi się zarobkowo osób) nie jest potrzebna specjalna kwalifikacja wstępna. Dlatego jeżeli ktoś ma np. prywatnie zakupioną ciężarówkę i potrzebuje przewieźć duże rzeczy dla siebie, nie musi mieć skończonego takiego specjalistycznego szkolenia. Tak samo jest, gdy kierowca porusza się pojazdem ciężarowym wykorzystywanym przez siły zbrojne, pojazd jest poddawany testom np. przez producenta samochodów lub autobusów. Podobnie jest, gdy przejazd odbywa się bez ładunku, np. w celu dokonania naprawy. Kwalifikacja wstępna nie jest wymagana, jeżeli pojazd wykorzystywany jest na użytek osobisty lub gdy służy do przewozu urządzeń niezbędnych kierowcy do jego pracy. Jednak w tym drugim przypadku prowadzenie pojazdu nie może być podstawowym zajęciem kierowcy. Dlatego bez ukończenia kwalifikacji może jechać ciężarówką osoba, która np. przewozi urządzenia potrzebne do usuwania drzew, gdyż to jest jej główne zajęcie. Kwalifikacja wstępna jest jednak wymagana, gdy przewóz rzeczy lub osób odbywa się w ramach np. pracy w firmie transportowej.
Kierowcy z większym stażem muszą jedynie ukończyć szkolenie okresowe w ramach kwalifikacji wstępnej, którego termin zależy od daty uzyskania prawa jazdy odpowiedniej kategorii.



Kursant może być ukarany za wypadek
Kandydata na kierowcę można ukarać za wypadki i wykroczenia drogowe, tak jak osobę posiadającą prawo jazdy. Wcześniej należy zbadać ewentualne zaniedbanie instruktora i stopień przygotowania kursanta.
Polskie prawo nie wyłącza odpowiedzialności kursantów odbywających szkolenie praktyczne pod nadzorem instruktora czy nawet uczestniczących w egzaminie na prawo jazdy. O winie kierującego, który dopuścił się wykroczenia drogowego lub spowodował wypadek, ostatecznie rozstrzyga na podstawie zebranego materiału dowodowego sąd. Podstawowe znaczenie mają tutaj okoliczności zdarzenia i zachowanie instruktora. Jeżeli instruktor miał możliwość i czas zareagować na manewr kursanta, to zazwyczaj będzie odpowiadał za konsekwencje błędów podopiecznego. Z kolei w razie nagłej, nieprzewidywalnej reakcji ze strony kandydata na kierowcę winę za spowodowanie kolizji drogowej można przypisać prowadzącemu tzw. elkę.
Przykładowe pytania na egzaminie teoretycznym
Włączając się do ruchu, kierujący pojazdem powinien:
A zachować szczególną ostrożność
B ustąpić pierwszeństwa innemu pojazdowi
C ustąpić pierwszeństwa pieszym
Kierujący pojazdem powinien zmienić światła drogowe na mijania, gdy:
A kierujący pojazdem nadjeżdżającym z przeciwka zmieni światła drogowe na mijania
B istnieje możliwość oślepienia kierującego pojazdem komunikacji wodnej
C istnieje możliwość oślepienia pieszych poruszających się w kolumnie
Pierwsza pomoc przy oparzeniu skóry polega na:
A schłodzeniu miejsca oparzenia zimną wodą
B przemyciu rany spirytusem
C posmarowaniu rany tłustym kremem
Kierującemu nie wolno używać pojazdu:
A do ciągnięcia za nim osób np. na sankach lub nartach
B powodującego nadmierną emisję spalin do środowiska
C powodującego nadmierny hałas
Policjant zatrzyma prawo jazdy za pokwitowaniem, jeżeli:
A upłynął termin jego ważności
B stwierdzi, że jest ono nieczytelne
C kierujący pojazdem, w okresie 1 roku od dnia wydania po raz pierwszy prawa jazdy, przekroczył liczbę 20 punktów za naruszenie przepisów ruchu drogowego
Terminowe dokonywanie przeglądów technicznych pojazdu pozwala na utrzymanie:
A właściwego zużycia paliwa
B sprawności układu hamulcowego
C minimalnego zanieczyszczenia środowiska
W razie uczestniczenia w wypadku drogowym, w którym nie ma ofiar, kierujący pojazdem powinien:
A nie ruszać pojazdu do czasu przyjazdu Policji
B pozostać na miejscu wypadku do czasu przyjazdu Policji
C zatrzymać pojazd, nie powodując przy tym zagrożenia bezpieczeństwa ruchu
Co należy zrobić w przypadku wystąpienia u ofiary wypadku krwotoku z przedramienia?
A założyć jałowy opatrunek na ranę
B ucisnąć miejsce krwawienia palcem lub dłonią, podnosząc kończynę do góry
C przekrwawiające opatrunki zdejmujemy i zastępujemy nowymi, czystymi
Kierować samochodem osobowym należy w sposób uwzględniający:
A rzeczywiste lub możliwe do przewidzenia zagrożenia
B niedoświadczenie innych uczestników ruchu, np. dzieci lub osób niepełnosprawnych
C zasady kulturalnego zachowania się na drodze
Policjant zatrzyma dowód rejestracyjny w razie stwierdzenia lub uzasadnionego przypuszczenia, że pojazd:
A zagraża bezpieczeństwu
B narusza wymagania ochrony środowiska
C zagraża porządkowi ruchu
W czasie jazdy na niebezpiecznym zakręcie w lewo ze zbyt dużą prędkością kierujący samochodem osobowym może się spodziewać:
A znoszenia pojazdu do osi jezdni
B znoszenia tyłu pojazdu w prawo
C wpadnięcia w poślizg przy gwałtownym hamowaniu
Przykład: Kursantka skazana za wypadek „L”
Mirosława D. uczestniczyła w jeździe doszkalającej po niezdanym egzaminie na prawo jazdy. Straciła panowanie nad pojazdem i zjechała na przeciwległy pas jezdni, powodując czołowe zderzenie z samochodem osobowym. W wypadku zginęły dwie osoby, a trzy zostały ranne. Sprawa trafiła do prokuratora. W jego ocenie za brakiem winy kursantki nie przemawiał fakt, że auto nie było przygotowane do złych warunków pogodowych (miało letnie opony, a padał śnieg) i jechały w nim dwie dodatkowe osoby. Mirosława D. jechała z nadmierną prędkością. Przeciwko kobiecie i instruktorowi został skierowany akt oskarżenia. Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim skazał Mirosławę D. na karę półtora roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 3 lata oraz 3 tys. zł grzywny. Instruktor otrzymał wyrok 2,5 roku kary pozbawienia wolności. Sąd zastosował wobec niego także zakaz wykonywania zawodu instruktora nauki jazdy oraz zakazu prowadzenia samochodów przez 3 lata. Wyrok nie jest prawomocny.



Kursant to też kierowca

Każde zdarzenie należy traktować indywidualnie i nie można w sposób jednoznaczny określić zasady postępowania w przypadku kolizji czy wypadku z udziałem samochodu prowadzonego przez kandydata na prawo jazdy. Znaczenie ma tutaj przede wszystkim posiadane przygotowanie teoretyczne do jazdy oraz umiejętności praktyczne. Jeśli dana osoba ukończyła kurs nauki jazdy, zdała egzamin wewnętrzny w ośrodku szkolenia, to jej odpowiedzialność będzie zawsze znacznie większa niż osoby, która dopiero rozpoczyna kurs, a może nawet wyjechała na plac szkoleniowy, zanim rozpoczęła szkolenie z zasad ruchu drogowego.
Kierującym, zgodnie z art. 87 ustawy – Prawo o ruchu drogowym, może być zarówno osoba odbywająca naukę jazdy pod nadzorem instruktora, jak i zdająca egzamin państwowy pod nadzorem egzaminatora. Zgodnie z przepisami pojazd mechaniczny po drogach publicznych może bowiem prowadzić osoba, która osiągnęła wymagany wiek i jest sprawna pod względem fizycznym i psychicznym oraz spełnia jeden z poniższych warunków:
● posiada wymagane umiejętności do kierowania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu ruchu drogowego i nienarażający kogokolwiek na szkodę oraz wymagany dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojazdem;
● odbywa, w ramach szkolenia, naukę jazdy odpowiednio przystosowanym pojazdem pod nadzorem instruktora;
● zdaje egzamin państwowy odpowiednio przystosowanym pojazdem pod nadzorem egzaminatora.

Niezachowanie ostrożności

Przepisy ruchu drogowego wprowadzają generalną zasadę ostrożności dotyczącą wszystkich uczestników ruchu drogowego. Wszyscy, bez względu na to, czy posiadają prawo jazdy, są kandydatami na kierowców, czy pieszymi, mają prawny obowiązek unikania działań, które mogłyby spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ruchu.
Kursant może więc ponosić odpowiedzialność z art. 86 kodeksu wykroczeń. Przewiduje on karę grzywny dla osoby, która nie zachowując należytej ostrożności, powoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Dla odpowiedzialności z art. 86 kodeksu wykroczeń konieczne jest ustalenie, że sprawca nie zachował należytej ostrożności, a więc takiej, jaka była wymagana w danej sytuacji.
Każdy uczestnik ruchu drogowego jest obowiązany do zachowania ostrożności, czyli do postępowania uważnego, przezornego, stosowania się do sytuacji istniejącej na drodze. W niektórych sytuacjach ustawa wymaga jednak od uczestnika ruchu drogowego ostrożności szczególnej, a więc większej niż zwykle wymagana. Taka szczególna ostrożność to ostrożność polegająca na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestników ruchu do warunków i sytuacji zmieniających się na drodze w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie (wyrok Sądu Najwyższego z 29 kwietnia 2003 r., sygn. akt III KK 61/2003). Przykładowo, zawsze za niezachowanie należytej ostrożności będzie traktowane wjechanie pojazdem na skrzyżowanie po zmianie na zielone świateł dla swego kierunku jazdy i doprowadzenie do zderzenia z innym uczestnikiem ruchu, który nie zdążył opuścić skrzyżowania, który zamierzał skręcić w lewo i przepuszczał samochody jadące na wprost.

Spowodowanie wypadku

Kursant może odpowiadać też z art. 177 kodeksu karnego za spowodowanie wypadku drogowego. Zgodnie z tymi przepisami każdy, kto (czyli także kursant) naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Z kolei jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Do naruszenia zasad bezpieczeństwa dochodzi często przy przekroczeniu prędkości, która pozwalałaby kierującemu na prawidłowe wykonanie manewrów, których potrzebę w konkretnej sytuacji ma możliwość i obowiązek przewidzieć. Takie zarzuty pojawiają się często przy spowodowaniu wypadków na przejściach dla pieszych, gdzie nawet jazda z ustawową prędkością okazuje się niewystarczającym usprawiedliwieniem dla kierującego. W sytuacji gdy kierowca był uprzedzony o przejściu dla pieszych i konieczności zachowania szczególnej ostrożności, a na przykład nie miał pełnej widoczności przejścia, należy rozważyć, czy mógł on jechać z prędkością dozwoloną, czy też powinien, przestrzegając zasady ostrożności i ograniczonego zaufania, co najmniej zmniejszyć szybkość.



Odpowiedzialność instruktora

Osobną kwestią jest odpowiedzialność instruktora. Jego zadaniem jest reagowanie na niebezpieczną jazdę kursanta, co umożliwia mu dodatkowy hamulec, a także zwolnienie z obowiązku zapinania pasów. Można go więc uznać za współkierującego pojazdem. Instruktor odpowiada za to, że nie reaguje na zbyt szybką jazdę, dopuszcza do jazdy niesprawnym samochodem, który np. ma niedziałające hamulce lub nie jest wyposażony w opony zimowe. Tak instruktor, jak i egzaminator może zostać obciążony odpowiedzialnością za zachowanie kursanta, w sytuacji gdy naruszenie zasad bezpieczeństwa było wynikiem realizacji jego bezpośredniego, nieprzemyślanego i zarazem niezgodnego z prawem polecenia. Może to być również spóźniona reakcja na brawurową czy niebezpieczną jazdę kursanta.

Mandat dla prowadzącego „L”

Kursant, który w rażący sposób łamie przepisy ruchu drogowego i nie wykonuje poleceń instruktora w czasie jazdy praktycznej po mieście, może zostać ukarany nie tylko za spowodowany wypadek czy kolizję. Postępowanie mandatowe przewiduje, że za wykroczenia drogowe można ukarać także osobę, która nie posiada uprawnień do prowadzenia pojazdów. Może to być więc nie tylko pieszy, ale równie dobrze kursant. O wystawieniu mandatu decyduje każdorazowo funkcjonariusz na miejscu popełnienia wykroczenia, a w razie odmowy jego przyjęcia – sąd.
Kursant może odpowiadać za zdarzenia drogowe na podobnych zasadach jak kierowca posiadający prawo jazdy. Trzeba jednak pamiętać, że zanim będzie miał on prawo wyjechać na miasto, musi poznać przynajmniej podstawowe zasady poruszania się po drogach i znaki. Musi także przećwiczyć podstawowe manewry. Jeśli więc kursant wie, że można jechać 50 km/h, a jedzie 70 km/h, to może zostać obciążony odpowiedzialnością za wykroczenie. Jeśli jednak okazałoby się, że nie został on przeszkolony teoretycznie, instruktor go nie poinstruował, jak ma się zachowywać na drodze, to mandat może dostać instruktor.
Podstawa prawna
Ustawa z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2005 r. nr 108, poz. 908 z późn. zm.).
Rozporządzenie ministra infrastruktury z 27 października 2005 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów (Dz.U. z 2005 r. nr 217, poz. 1834 z późn. zm.).
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
Ustawa z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2007 r. nr 109, poz. 756 z późn. zm.).
Ocenę z egzaminu można unieważnić
Prawo do sprawdzenia prawidłowości przebiegu niezdanego egzaminu na prawo jazdy ma każdy kandydat na kierowcę. Jeśli kontrolerzy z urzędu marszałkowskiego stwierdzą, że został przeprowadzony on nieprawidłowo, mogą go unieważnić.
Osoba, która przystąpiła do egzaminu na prawo jazdy, może zgłosić zastrzeżenia co do jego przebiegu i oceny. Pismo należy złożyć do dyrektora wojewódzkiego ośrodka ruchu drogowego, który przekaże je do właściwego organu nadzoru nad przeprowadzaniem egzaminów państwowych. Jest nim zgodnie z art. 112 ust. 1 ustawy – Prawo o ruchu drogowym marszałek województwa. Na mocy przyznanych mu kompetencji może on w szczególności kontrolować dokumentację i działalność związaną z egzaminowaniem, a także przerwać lub unieważnić egzamin państwowy prowadzony niezgodnie z przepisami. Dlatego pracownicy urzędu po zapoznaniu się z dokumentacją egzaminacyjną skarżącego nadesłaną przez dyrektora WORD i zapisem kamer z samochodu zadecydują, czy utrzymać, czy unieważnić egzamin. Po rozpatrzeniu sprawy urząd marszałkowski prześle do dyrektora ośrodka egzaminowania informację o sposobie załatwienia złożonej skargi lub zastrzeżenia. Jeśli egzamin został przeprowadzony błędnie, za powtórkowy egzamin płaci WORD.

Wgląd w zapis wideo

Od 10 kwietnia 2006 r. egzamin na prawo jazdy kategorii B jest obowiązkowo nagrywany przez kamery umieszczone wewnątrz samochodów egzaminacyjnych. Kamery muszą rejestrować co najmniej obraz widoczny do przodu przez przednią szybę pojazdu egzaminacyjnego i dźwięk w pojeździe równolegle z rejestracją obrazu. Ośrodki egzaminowania mają obowiązek przechowywać zarejestrowany obraz i dźwięk na odpowiednich nośnikach danych, w pomieszczeniu zabezpieczonym przed dostępem osób nieupoważnionych, przez okres co najmniej 14 dni od daty przeprowadzenia egzaminu.
Kandydaci na kierowców muszą wiedzieć o tym, że w przypadku złożenia skargi na sposób przeprowadzenia egzaminu mają zagwarantowane prawo wglądu do zapisanego materiału ma nie tylko osoba prowadząca nadzór nad przeprowadzaniem egzaminów na prawo jazdy, ale także osoba egzaminowana lub jej pełnomocnik. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie uznał, że nieudostępnienie dowodu w postaci nagrania przebiegu egzaminu na prawo jazdy, w siedzibie delegatury organu w miejscowości, w której mieści się siedziba strony, stanowi bezczynność organu w sprawie (wyrok z 18 kwietnia 2007 r., II SAB/Sz 33/2006). Jeżeli została złożona skarga na przebieg egzaminu lub wszczęte zostało postępowanie wyjaśniające w stosunku do egzaminatora przeprowadzającego egzamin, nagranie przedstawiające przebieg egzaminu musi być przechowywane do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy. Co gorsze, jeżeli przebieg egzaminu praktycznego nie został zarejestrowany z powodu awarii urządzenia nagrywającego przebieg egzaminu, egzamin musi zostać powtórzony. Jego koszt pokrywa ośrodek egzaminowania.

Ocena z egzaminu

W świetle przepisów ustawy – Prawo o ruchu drogowym i przepisów wykonawczych do tejże ustawy, organem uprawnionym do wydawania decyzji w sprawie uprawnień do kierowania pojazdami jest starosta. Zarówno wydanie, jak i odmowa wydania prawa jazdy następuje w drodze decyzji starosty, od której służy typowa droga odwoławcza na podstawie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Ocena z egzaminu praktycznego na prawo jazdy nie jest jednak decyzją administracyjną. Egzamin przed Wojewódzkim Ośrodkiem Ruchu Drogowego nie wszczyna postępowania administracyjnego, bowiem zaczyna się ono od momentu przesłania do starostwa odpowiedniej dokumentacji z wynikami egzaminu. Dopiero na tym etapie, tj. w postępowaniu prowadzonym przed starostą, przysługiwać będzie stronie prawo odwołania od decyzji w przedmiocie wydania (niewydania) prawa jazdy.
Przykład: Unieważnienie egzaminu praktycznego
Janina B. zaskarżyła do marszałka województwa P. za pośrednictwem dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego, ocenę z praktycznej części egzaminu państwowego na prawo jazdy. Skarżąca zakwestionowała uznane przez egzaminatora za błędne zachowanie przy przejeżdżaniu przez skrzyżowanie o ruchu okrężnym i wniosła o zmianę oceny końcowej z egzaminu poprzez uznanie, że egzamin zaliczyła pozytywnie, albowiem wszystkie pozostałe elementy praktycznej jazdy też wykonała bezbłędnie. Wynikało to z arkusza przebiegu egzaminu. W odpowiedzi na powyższą skargę marszałek województwa wystosował do skarżącej pismo, w którym stwierdził, iż po rozpatrzeniu skargi uznał ją za zasadną i w konsekwencji unieważnił egzamin praktyczny na prawo jazdy. Marszałek poinformował jednocześnie stronę, iż nie ma możliwości prawnych zmiany wyniku egzaminu oraz pouczył między innymi, że następstwem unieważnienia egzaminu jest możliwość przystąpienia do powtórnego na koszt ośrodka egzaminowania.
Podstawa prawna
Rozporządzenie ministra infrastruktury z 27 października 2005 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów (Dz.U. z 2005 r. nr 217, poz. 1834 z późn. zm.)