Prawo pierwokupu zabytkowej nieruchomości przysługuje gminie jedynie w razie sprzedaży budowli i tylko jeśli uprawnienie było wpisane w księdze wieczystej.
Właściciel zabytkowej nieruchomości ma ograniczone prawo do jej eksploatowania. Nie tylko musi utrzymywać dobry stan budynku i uważać, aby wykonywane prace nie wykraczały poza dozwolone remonty, a także obowiązują go ograniczenia w zakresie obrotu zabytkową budowlą.
– Do takich ograniczeń należy prawo pierwokupu. W przypadku zabytków, z mocy ustawy może ono przysługiwać jednostkom samorządu terytorialnego, czyli gminom – wyjaśnia Anita Woźniak, radca prawny z Kancelarii Chajec, Don-Siemion & Żyto.
Nie dotyczy to jednak każdej zabytkowej nieruchomości. Nie zawsze też, gdy właściciel zabytku, który będzie chciał przenieść własność na inną osobę, będzie musiał zawiadamiać gminę.
– Prawo pierwokupu dotyczy jedynie transakcji sprzedaży nieruchomości, nie obejmuje natomiast innych form przeniesienia własności – tłumaczy Anita Woźniak.



Gmina nie zawsze kupi

Oznacza to, że jeśli właściciel zabytku postanowi dokonać darowizny na rzecz krewnego lub przyjaciela, przepisać budynek w spadku czy wnieść go aportem do spółki, gminie nie będzie przysługiwało prawo pierwokupu.
Dodatkowo nie każda nieruchomość zabytkowa jest obciążona ustawowym prawem pierwokupu. Warunkiem jego powstania jest łączne spełnienie dwóch warunków: wpisanie nieruchomości do rejestru zabytków oraz ujawnienie prawa pierwokupu w księdze wieczystej. Wpis do rejestru zabytków następuje na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków.
– Konserwator zabytków może wnieść o wpis do księgi wieczystej informacji o wpisie nieruchomości do rejestru zabytków, nie ma natomiast uprawnień do ujawnienia prawa pierwokupu, które następuje wyłącznie na wniosek gminy – mówi Anita Woźniak.
Brak takiego wniosku powoduje, że prawo pierwokupu nie powstanie. Gmina nie ma obowiązku ujawniania prawa pierwokupu, jest to jedynie przysługujące jej uprawnienie.



Miesiąc na oświadczenie

Jeśli gminie przysługuje jednak prawo pierwokupu, właściciel nieruchomości zabytkowej ma obowiązek zapewnić jej możliwość kupna nieruchomości w sytuacji, kiedy znalazł już innego nabywcę.
– Zainteresowany nieruchomością zabytkową nabędzie więc prawo własności dopiero wtedy, gdy gmina nie skorzysta z przysługującego jej prawa pierwokupu – wyjaśnia Anita Woźniak.
Gmina powinna złożyć oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu w ciągu miesiąca od dnia otrzymania zawiadomienia o zawartej warunkowej umowie sprzedaży. W razie zamiaru skorzystania z prawa pierwokupu gmina musi zapłacić właścicielowi cenę ustaloną w warunkowej umowie sprzedaży.
Przebieg sprzedaży zabytkowej nieruchomości
Krok 1: Uzyskanie odpisu z księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości.
Krok 2: Podpisanie warunkowej umowy sprzedaży w formie aktu notarialnego.
Krok 3: Zawiadomienie gminy w sprawie skorzystania ze służącego jej prawa pierwokupu.
Krok 4: Decyzja gminy w sprawie skorzystania z prawa pierwokupu.