Jaką rolę w rozwiązywaniu problemów alkoholowych społeczeństwa odgrywają samorządy gminne? Jakie kompetencje w tym zakresie ma rada gminy? Gdzie są pożytkowane pieniądze z zezwoleń na alkohol?
Polska polityka alkoholowa podobnie jak polityka europejska wpływa na alkohol i problemy z nim związane za pomocą regulacji o charakterze reglamentacyjnym. U podstaw współczesnych systemów reglamentacyjnych leży zasada mówiąca o tym, że alkohol nie jest takim samym towarem rynkowym jak inne i nie podlega regułom wolnego rynku. Jest to towar inny od pozostałych dostępnych na rynku przede wszystkim ze względu na możliwe szkody społeczne, zdrowotne i ekonomiczne, jakie powoduje jego używanie. Straty ekonomiczne związane z alkoholem szacowane są w Europie na poziomie 1,3 proc. PKB, co za rok 2008 dało w Polsce kwotę ponad 16, 5 mld zł. Dla porównania dochody z akcyzy wyniosły nieco ponad 9 mld zł, czyli można przypuszczać, że na alkoholu więcej się traci niż zarabia. W Polsce kluczową rolę w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych odgrywają samorządy gminne. Do ich obowiązkowych zadań wskazanych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi należy:
● obowiązek corocznego uchwalania gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych;
● obowiązek powołania gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, która m.in. inicjuje zadania gminnego programu, zajmuje się procedurą zobowiązania do leczenia odwykowego oraz może, jeśli posiada upoważnienie wójta/burmistrza/prezydenta miasta, prowadzić kontrole punktów sprzedaży napojów alkoholowych;
● wydawanie zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych i pobieranie opłat za korzystanie z tych zezwoleń;
● obowiązek podejmowania uchwał w sprawie ograniczania dostępności alkoholu – ustalanie zasad usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania alkoholu oraz ustalanie liczby punktów sprzedaży napojów zawierających powyżej 4,5 proc. alkoholu (z wyjątkiem piwa).



Rada gminy może też na podstawie art. 14 ust. 6 cytowanej ustawy wprowadzić czasowy lub stały zakaz sprzedaży, podawania, spożywania oraz wnoszenia napojów alkoholowych w miejscach, obiektach lub na określonych obszarach niewymienionych w ustawie.
Zgodnie z art. 41 prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz reintegracją społeczną osób uzależnionych należy do zadań własnych gminy, czyli takich, które samorząd realizuje samodzielnie – ponieważ w ramach obowiązującego prawa ma na to zagwarantowane środki finansowe, czyli dochody z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Artykuł 182 przewiduje, że dochody z opłat za zezwolenia wykorzystywane będą na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz gminnych programów przeciwdziałaniu narkomanii, i nie mogą być przeznaczane na inne cele. Zasada ta jest bezterminowa i dotyczy zarówno danego roku realizacji programu, jak i kolejnych lat. W przypadku niewykorzystania środków w danym roku należy ująć je w wykazie wydatków niewygasających i w kolejnym przeznaczyć na działania zaplanowane w gminnym programie.
Lektura gminnych programów pokazuje, że samorządy najczęściej finansują funkcjonowanie punktów konsultacyjnych dla osób uzależnionych i ich rodzin oraz placówek pomagających ofiarom przemocy w rodzinie. Znaczące fundusze trafiają na realizację programów profilaktycznych w szkołach oraz na działanie świetlic socjoterapeutycznych. Gminy wspierają także podnoszenie kwalifikacji różnych grup zawodowych; policjantów, nauczycieli, pracowników socjalnych, lekarzy, a także organizują szkolenia dla sprzedawców napojów alkoholowych.