Najczęstszym sposobem pozyskiwania nieruchomości przez gminy, powiaty i województwa są wywłaszczenia. Jednostki samorządu terytorialnego mogą także nabywać nieruchomości pod swoje inwestycje przez ich wykup lub podział. Decyzję o wywłaszczeniu podejmuje starosta. Przed jej wydaniem musi on przeprowadzić rokowania z właścicielem oraz rozprawę administracyjną. Przy wywłaszczeniach na inwestycje pod drogi publiczne czy te związane z Euro 2012 decyzja o lokalizacji zastępuje decyzję wywłaszczeniową, a inwestor może od razu zająć teren pod budowę. W każdym przypadku właścicielowi przysługuje odszkodowanie za utraconą nieruchomość.
Wywłaszczenie nieruchomości pod inwestycje publiczne może odbywać się tylko na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego – gminy, powiatu lub województwa. Organem właściwym w sprawach wywłaszczenia jest starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej.

Cel publiczny

Wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. Wywłaszczeniem może być objęta cała nieruchomość albo jej część. Jeżeli dotyczy ona tylko części nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, to na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości organ dokonujący wywłaszczenia ma obowiązek nabycia tej części w drodze umowy.
W każdym przypadku wywłaszczenie może być dokonane wyłącznie wówczas, gdy cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości dotychczasowego właściciela, a niezbędna działka nie może być nabyta w drodze umowy.

Rokowania z właścicielem

W każdym przypadku postępowanie wywłaszczeniowe musi być poprzedzone rokowaniami o nabycie, w drodze umowy, praw do nieruchomości. Powinny być one prowadzone pomiędzy starostą a właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości albo osobą, której przysługuje do nieruchomości ograniczone prawo rzeczowe. W przypadku wywłaszczania nieruchomości na wniosek jednostki samorządu terytorialnego rokowania przeprowadzają ich organy wykonawcze, czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta, zarząd powiatu albo zarząd województwa. W trakcie rokowań, które mają charakter niesformalizowany, strony powinny uzgodnić warunki niezbędne do zawarcia umowy przeniesienia praw do nieruchomości, czyli np. wysokość odszkodowania za wywłaszczenie lub przyznanie osobie władającej daną nieruchomością nieruchomości zamiennej.
Jeżeli przedmiotem wywłaszczenia ma być nieruchomość o nieuregulowanym stanie prawnym, to przed dokonaniem wywłaszczenia starosta ma obowiązek podania do publicznej wiadomości informacji o zamiarze wywłaszczenia. Jeżeli dotyczy ono części nieruchomości, ogłoszenie musi zawierać również informację o zamiarze wszczęcia postępowania w sprawie podziału tej nieruchomości. Ogłoszenie powinno nastąpić w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, np. na stronach internetowych starostwa oraz w prasie o zasięgu ogólnopolskim. Jeżeli w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia nie zgłoszą się osoby, którym przysługują prawa rzeczowe do nieruchomości, można wszcząć postępowanie w sprawie podziału, a następnie procedurę wywłaszczeniową.
To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w e-wydaniu Dziennika Gazety Prawnej: Jak samorząd może szybko pozyskać nieruchomość pod inwestycje publiczne.