Zajęcie gruntu będzie możliwe od razu po decyzji starosty w sprawie wywłaszczenia. Prawnicy obawiają się wzrostu liczby roszczeń odszkodowawczych wobec Skarbu Państwa. Rokowania o odszkodowanie za wywłaszczaną nieruchomość mogą okazać się fikcją.
Zmiany do procedury wywłaszczeniowej mają znacząco przyspieszyć najważniejsze inwestycje infrastrukturalne, w tym przede wszystkim budowę dróg i autostrad. Posłowie sejmowych komisji: Infrastruktury oraz Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej pracują nad rządowym projektem nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Obowiązek zamiast uznania

Zgodnie z projektem, starosta będzie zobowiązany do wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego po upływie dwumiesięcznego terminu na zawarcie umowy o nabycie praw do nieruchomości. Obecnie decyzja ta zależy od jego uznania.
– Dotychczasowa praktyka wykazała, iż fakultatywność wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego była przyczyną opóźnień w realizacji celów publicznych. Zniesienie uznaniowości starosty z pewnością przyczyni się do usprawnienia tej procedury już na etapie pozyskiwania nieruchomości. Przyspieszeniu ulegnie realizacja wielu przedsięwzięć, co jest szczególnie istotne w przypadku inwestycji, które finansowane są ze środków unijnych – tłumaczy Anna Oleksiewicz, prawnik z kancelarii Stopczyk & Mikulski.
Resort infrastruktury jest przekonany, że obligatoryjność wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego usprawni proces nabywania nieruchomości niezależnie od rodzaju przedsięwzięcia publicznego i od podmiotu, który ten cel będzie realizował.
Zdaniem radcy prawnego Anny Prigan z TGC Corporate Lawyers chodzi o zmobilizowanie starosty do aktywności, w celu przyspieszenia procedury wywłaszczeniowej.

Ważne interesy społeczne

Starosta będzie mógł zezwolić na niezwłoczne zajęcie nieruchomości przez podmiot wykonujący zadanie publiczne tuż po wydaniu decyzji o wywłaszczeniu. Ma być to możliwe nie tylko (tak jak dzisiaj) w przypadkach określonych w art. 108 kodeksu postępowania administracyjnego. Stanowi on, że zajęcia nieruchomości można dokonać, gdy jest to niezbędne ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzkiego, dla zabezpieczenia gospodarstwa narodowego przed ciężkimi stratami bądź też ze względu na inny interes społeczny lub wyjątkowo ważny interes strony. Autorzy projektu chcą rozszerzyć ten katalog przesłanek uprawniających do wydania decyzji o niezwłocznym zajęciu nieruchomości o przypadki uzasadnione ważnym interesem gospodarczym.
Starosta zostanie też zobligowany do nadania decyzji o zajęciu nieruchomości rygoru natychmiastowej wykonalności.



Będzie więcej skarg

Prawnicy twierdzą, że rozwiązania zawarte w projekcie mogą naruszać słuszne interesy obywateli.
– Ostrożnie należy oceniać zmiany dotyczące wydawania decyzji zezwalającej na niezwłoczne zajęcie nieruchomości oraz obligatoryjnego nadawania im rygoru natychmiastowej wykonalności. Starosta, wydając taką decyzję, będzie musiał mieć świadomość, iż zostanie ona automatycznie i natychmiast wykonana. To nakłada na niego obowiązek szczególnie wnikliwego zbadania przesłanek jej wydania – uważa Anna Oleksiewicz.
Poszerzenie katalogu przesłanek o klauzulę uzasadnionego ważnego interesu gospodarczego stwarza też ryzyko interpretacji rozszerzającej. Organ administracji, wydając decyzję, będzie musiał wykazać, iż interes gospodarczy jest na tyle ważny i uzasadniony, że dopuszcza ograniczenie chronionego przez konstytucję prawa własności.
– Dziś starosta jest uprawniony tylko do zaopatrywania decyzji w taki rygor. Potencjalne zagrożenia niesie też ze sobą rozszerzenie katalogu przesłanek uprawniających do wydania decyzji o niezwłocznym zajęciu nieruchomości o przypadki uzasadnione ważnym interesem gospodarczym – sądzi Anna Prigan.
Eksperci obawiają się, że w praktyce działania starosty mogą być zbyt pochopne, co spowoduje późniejsze roszczenia odszkodowawcze wywłaszczonych i procesy sądowe.

Szkodliwa nieostra klauzula

Pojawiająca się w projekcie nowelizacji przesłanka uzasadnionego ważnego interesu gospodarczego jest typową klauzulą generalną. Bazuje na pojęciach nieostrych, a więc rodzi ryzyko nieuzasadnionego stosowania nowych przepisów.
– Może dochodzić do przypadków, w których nadawanie decyzji wywłaszczeniowej rygoru natychmiastowej wykonalności, a następnie zajmowanie nieruchomości, będzie się odbywało w okolicznościach, do których interpretacja uzasadnionego interesu gospodarczego zostanie sztucznie dopasowana – twierdzi Paweł Michewicz, prawnik z kancelarii Barylski T., Olszewski A., Brzozowski A.
– Będzie to wiązać się z późniejszymi odwołaniami i procesami przed sądami administracyjnymi. Zapewne w wielu przypadkach skończą się one unieważnieniem decyzji wywłaszczeniowej, nakazaniem przywrócenia stanu poprzedniego i odszkodowaniami dla właścicieli wcześniej wywłaszczonych nieruchomości – uzupełnia Paweł Michcewicz.
Z kolei Marek Gruchalski, prawnik z kancelarii Nowakowski i Wspólnicy zwraca uwagę na praktyczne aspekty nadania decyzji klauzuli natychmiastowej wykonalności.
– Dla organu stosującego prawo niesie to ryzyko związane z ewentualnym dochodzeniem roszczeń przez poszkodowanego w związku z bezpodstawnym wydaniem decyzji natychmiast wykonalnej. Tym samym, jeżeli sąd uzna, iż nadanie klauzuli natychmiastowej wykonalności nastąpiło z rażącym naruszeniem prawa, otworzy to takiej osobie możliwość sądowego dochodzenia naprawienia szkody od Skarbu Państwa – wyjaśnia Marek Gruchalski.
Procedura wywłaszczeniowa / DGP