Każdy organ władzy publicznej, do którego wpłynie petycja, będzie musiał odnieść się do sprawy i w miarę możliwości uwzględnić wniosek. Nadzór nad rozstrzyganiem spraw będzie sprawował Senat.
Zasady składania petycji, ich formę oraz sposób rozpatrywania określi nowa ustawa o składaniu petycji obywatelskich, nad której założeniami pracuje senacka Komisja ds. Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. Akt ma określać katalog adresatów petycji oraz wskazywać, w jakiej formie może być wyrażona zgoda osoby trzeciej na wniesienie petycji w jej interesie.
– Chcemy uregulować prawnie sposób postępowania z petycjami. Dlatego w pierwszej kolejności chcemy sprecyzować, czym są petycje i jaki tryb nadać pracom nad nimi – wyjaśnia senator Stanisław Piotrowicz, przewodniczący Komisji ds. Praw Człowieka, Praworządności i Petycji.
Senatorowie chcą też, aby składanie petycji nie było nadmiernie sformalizowane. Ułatwieniem ma być wprowadzenie obok formy pisemnej także elektronicznej. Niezależnie od liczby podpisów na petycji każde pismo ma też podlegać takiej samej procedurze.

Konstytucyjne uprawnienia

Inicjatywę Senatu chwali prof. Marek Chmaj, konstytucjonalista z Wyższej Szkoły Handlu i Prawa w Warszawie.
– Przez 12 lat obowiązywania konstytucji pomimo wyraźnej delegacji ustawowej nie został wydany akt, który określiłby tryb rozpatrywania petycji. Brak ustawy uniemożliwiał realizację tego niezwykle ważnego prawa obywatelskiego – mówi prof. Marek Chmaj.
Jego zdaniem ustawa pozwoli stworzyć mechanizm, na podstawie którego petycja obywatela zostanie przez władzę rozpatrzona i w miarę możliwości uwzględniona.
Wsparcie dla tej inicjatywy, która ułatwiłaby obywatelom korzystanie z ich konstytucyjnych uprawnień, zapowiada też rzecznik praw obywatelskich.
– Prawo do składania petycji już dziś znajduje odzwierciedlenie w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego (art. 221 k.p.a. i nast.), który stanowi realizację konstytucyjnego prawa do składania petycji, skarg i wniosków i z którego obywatele często korzystają – mówi Katarzyna Łakoma, zastępca dyrektora zespołu prawa konstytucyjnego i międzynarodowego Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Uprawnienia Senatu

Zgodnie z propozycją senatorów pieczę nad sprawami związanymi z petycjami w organach publicznych mógłby sprawować Senat. W razie dostrzeżenia przez ten organ konieczności zmian w prawie mógłby on podejmować inicjatywę ustawodawczą, uchwały, przyjmować poprawki czy też zwracać uwagi na sprawy Polaków i Polonii za granicą.
– Jeśli komisja uzna sprawę za istotną, skieruje ją do prawników, którzy zbadają, czy problemu nie da się załatwić w ramach już obowiązującego prawa. Niekiedy wystarczy tylko zmiana rozporządzenia czy zarządzenia – mówi Stanisław Piotrowicz.
– Jeśli jednak otrzymamy sygnał, że spełnienie oczekiwań piszących możliwe jest jedynie w drodze zmiany przepisu ustawowego, spróbujemy wspólnie z prawnikami zredagować przepis – wyjaśnia.

Obowiązująca praktyka

Pomimo braku odpowiedniej ustawy każdy obywatel już dziś może złożyć petycję do senackiej komisji, która na razie działa na podstawie swojego regulaminu.
– Do komisji napływa bogata korespondencja, niekiedy podpisana przez kilkaset osób. Jednak sprawy, na które zwracają uwagę pojedyncze osoby, także mają często bardzo szeroki kontekst – mówi Stanisław Piotrowicz.
Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji rozpatrzyła już pierwszą petycję wniesioną przez Polkę mieszkająca na stałe w Wielkiej Brytanii. Kobieta apelowała o znowelizowanie ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, tak aby usunąć z niej przepis uzależniający wypłatę renty inwalidzkiej dla cywilnych ofiar wojny lub represji od stałego zamieszkiwania na terytorium Polski. Kobiecie zawieszono bowiem wypłatę świadczenia z powodu zamieszkiwania w innym państwie. Tymczasem europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu orzekł, że takie działanie narusza prawo obywateli UE do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich.
SZERSZA PERSPEKTYWA
Każdy obywatel, przedsiębiorstwo, organizacja i stowarzyszenie, które posiada siedzibę na terenie Unii Europejskiej, działając indywidualnie lub łącznie z innymi osobami, może w dowolnym czasie skorzystać z przysługującego mu prawa do złożenia petycji do Parlamentu Europejskiego, na podstawie art. 194 Traktatu WE. Petycja może mieć formę skargi lub wniosku i może dotyczyć spraw leżących w interesie publicznym lub prywatnym. Dzięki temu PE może zwrócić uwagę na wszelkie przypadki naruszenia praw obywateli UE.
15 petycji jest obecnie rozpatrywanych przez senacką Komisję Praw Człowieka, Praworządności i Petycji